column in Muziek & Liturgie, augustus 2011
Voordat de dienst begint, zeker in een kerk in een andere
traditie, valt er al heel wat te genieten. Vooral als je een echt liedboek in
handen krijgt. Wat dat betreft is zeker Groot-Britannië een aanrader. Omdat
daar geen door de kerk voorgeschreven boek voorhanden is, mag elke gemeente een
eigen keus maken. In de kerk op Holy Island biedt het hymnbookkarretje keus uit
twee. Deze zondag staan de ‘Hymns Ancient and Modern’, ook wel ‘Hymns Ancient and Even Older’ genoemd, achteraan,
en mogen we zingen uit ‘New Hymns and Worship Songs’.
Het boek ken ik niet, de meeste liederen wel. Ook al is de bundel bedoeld als
aanvulling op de bekende bundels, er staat voor mij veel bekends in. Liederen
uit Iona, Taizé, van Graham Kendrick. Als de oude St. Cuthbert dat nog had
mogen meemaken! Mayhew, de uitgever die verantwoordelijk is voor de bundel, licht
de keuze voor de liederen toe. Parochies kunnen zo hun bestand aan liederen
‘updaten’. De paar oude liederen die er wél in staan, zijn geheel gereviseerd,
omdat ze te militaristisch waren bijvoorbeeld, of te masculien. ‘Soldiers’
werden ‘pilgrims’: ‘Onward Christian
pilgrims’ (Weleens een pelgrimslied op marsmuziek gehoord?)
Dan lees ik de zin: ’ This collection has a small number of rewritten
traditional texts. For example, God is working his purpose out, notoriously
wayward in its metre, is given in a strictly metrical version which makes it
easier to sing and, therefore, more enjoyable for all concerned.’
God voert zijn plannen uit, zoals bekend met een tegendraads metrum. De
theoloog in mij veert op. Dat is mooi gezegd! Er ís dus toch wel een metrum, in
Gods bemoeienis met de wereld? Het lied dat mij te binnen schiet, ‘God is
getrouw, zijn plannen falen niet’, zingen we niet vaak meer. De woorden ‘Gods
doel, zijn plannen’ lijken een jas te groot geworden, sinds Bonhoeffer, sinds
de kritische jaren ’60, sinds de wereld steeds chaotischer bij ons binnen komt.
‘Nieuwe liederen’ spreken, zingen vaker over God die erbij is, dan over God die
met alles een plan heeft.
‘Notoriously wayward’, Gods bedoelingen – dat zou misschien toch nog kunnen.
Maar goed, de realiteit van deze bundel achterhaalt mijn theologisch zweven.
Het blijkt ook hier om de titel van een lied te gaan; alleen viel het Italic even weg. Ik ken het niet, het
komt in onze boeken nergens vertaald voor. Al te tegendraads? Nu word ik wel
benieuwd. In een ouder boek vind ik de oorspronkelijke tekst. Zoals dat een
goed Hymnal betaamt: erboven staat, naast de titel van de melodie, het
versvoetenschema, 8 8 8 8 bijvoorbeeld. Dat wil zeggen: bij de meeste liederen;
hier staat ‘Benson, Irregular’.
Ainger schreef het lied voor zijn leerlingen op Eton. De tekst verscheen, rond
1894, eerst op een los blaadje van een Missionary Society. Op straat gezongen,
een voorzanger, misschien een blazer erbij, als je de ‘tune’ kent zing je het
zo weg. De tekst kent retoriek, is misschien niet al te sterk, maar houdt je
wel vast. Iedere strofe eindigt met hetzelfde visioen: de glorie van God zal de
aarde bedekken, zoals het water de bodem van de zee. De uitzonderlijke lengte
van de regels versterkt de stuwkracht.
Maar toen de auteur het opdroeg aan de aartsbisschop van Canterbury, Benson,
kreeg het al snel een plaats in de kerkboeken. De melodie van Kingham kan niet
verhullen dat de tekst in aantal versvoeten en in accenten nogal hinkt: je
krijgt dus een lied dat voor mensen die muziek lezen heel lastig wordt. Zo’n
‘wie oren om te horen heeft’-lied: hier wel, daar geen melismen. Tegendraads.
In kerkboeken is dat een groot risico!
Maar nu is het lied gekortwiekt en passend gemaakt: ‘more enjoyable’. Geen
verkeerde melismen meer, geen regels meer waar de schooljongen en de
straatzanger een voorsprong hebben op de notenlezer. Zou dát Gods bedoeling
zijn? Wat saai!

De tekst, volgens Psalter Hymnal:
God is working his purpose out as year succeeds to year,
God is working his purpose out and the time is drawing near;
nearer and nearer draws the time, the time that shall surely be,
when the earth shall be filled with the glory of God as the waters cover the
sea.

From utmost east to
utmost west where’er man’s foot hath trod,
By the mouth of many messengers goes forth the voice of God,
‘Give ear to me, ye continents, ye isles, give ear to me,
That the earth may be filled with the glory of God as the waters cover the sea’

U vindt het lied
in vele boeken, o.a. New Hymnal, 495; Songs of Praise, 175; Hymns old & new,
175; Psalter Hymnal 594. In Groot-Britannië steeds met de tune BENSON van Millicent
Kingham, in de Vs met PURPOSE, van Martin F. Shaw. Vrijwel alle tekstversies
kennen kleine aanpassingen, die in het Psalter Hymnal is nog het meest schoon,
alleen gemoderniseerd op woorden als ‘ye’. Steeds werden de vier lange regels
over acht korte verdeeld.