Ook in Noorwegen openen kranten graag met spannende koppen.
Nee toch: Een atheïstisch lied dat in het Norsk Salmebog van 2013 terecht zou
kunnen gaan komen! Nu is dat boek al een drama op zich: een paar jaar geleden
was het al zowat klaar, maar de bisschoppen keurden het af. Te veel
de keus van slechts een paar mensen…
En nu, onderweg naar de tweede
poging, is er iets gebeurd. De aanslag op Utoya heeft de Noren op een
bijzondere manier bij elkaar gebracht.

Het antwoord op geweld was niet meer geweld: het waren rozen, rood en wit, het
waren samenkomsten, kaarsjes en zeker ook: muziek. Een lied dat grote indruk
maakte werd gezongen bij de herdenking een week na de gebeurtenis, in Oslo.
Zangeres Herborg Kråkevik zong het lied, ‘Til ungdommen’, 25 juli, met
tienduizenden toehoorders. Wie de opname van de Noorse journaaluitzending bekijkt raakt onder de indruk. Mensen
zingen stil mee, als in één beweging. Ondanks de gebrekkige opnamekwaliteit liet het journaal het lied integraal horen: dit is een Moment. Tientallen andere opnamen staan sindsdien
op Youtube, steeds weer op andere manieren gemonteerd. Een lied tegen geweld.
‘Ongewapend, kwetsbaar ben ik, waar moet ik mee vechten, wat is mijn wapen? Dit
is je wapen: vertrouwen op je leven, op de waarde van elk mens. Laten we de
vrede, het leven dragen, voorzichtig, als een kind dat we op onze arm dragen.’

Nee, het was niet voorgedragen voor het Salmebog. De redactie was niet tevreden over de ’theologische dimensie’. Maar
nu blijkt dat het in de praktijk werkt als een lied dat aan vertrouwen woorden en
klanken geeft. Het maakt mensen gevoelig
voor waarden die die van het individu overstijgen.
Het eerste bericht verscheen: de Noorse kerk zal het lied nu misschien toch
gaan opnemen. Op 24 juli, een paar dagen na de aanslagen, had het al een plaats
gekregen in de herdenkingsdienst in de kathedraal van Oslo. Bisschop Helga Haugland Byfuglien twijfelt. ‘Ook al spreekt er geen godsbesef uit het lied, de grondslagen van het christelijke en humanistische gedachtegoed komen er goed in tot uiting.’
Sommigen reageren fel. De schrijver, Nordahl Grieg, schreef het lied in de
jaren 1930. Hij was een overtuigd atheïst en pacifist. Van kerk en geloof
verwachtte hij niets. ‘Blijf met je handen van zijn lied af’, roept de woordvoerder van de Human-Etiske Forbund.
Maar ook naar een andere kant moeten ze roepen. Het lied staat op internet als
lijflied van de Vereniging voor Een Wereldregering. ‘Hij draait zich in zijn graf om als hij dat wist’, post iemand op Youtube.
Ik weet niet hoe het afloopt, daar in Noorwegen met het Salmebog 2013. Voor het
Nederlands Liedboek 2012 lijkt het me geen kandidaat. Al was het maar omdat een
vertaling niet eenvoudig is. De Engelse vertaling, eerder al gemaakt en uitgevoerd
door een Schotse band, biedt een goede tekst maar mist veel van het origineel.
Daarnaast is de muziek ‘noordelijk’: niet vreemd dat juist ook een Schotse
folkband, Mick West, het overnam. De muzikale weemoed gepaard aan deze tekst maakt het een lied dat hier niet snel hetzelfde effect zal bereiken.

Blijft de vraag: van wie is een geliefd lied? Mag het zomaar, zo’n lied overnemen op een plaats waar de schrijver nooit aan gedacht had? Antwoord: het gebeurt gewoon…
Daarbij hoort de vraag: een liedschrijver kan atheïst zijn. Maar is zijn lied dat dan ook? Kan een tekst als zodanig niet een eigen leven gaan leiden, en óók bij heel andere mensen een snaar raken? Een joods lied dat een christen raakt of een islamiet, of een niet-gelovige? Als er ook psalmen in het boek komen…

Het lied, ‘Til ungdommen’, ‘aan de jeugd’, heeft als eerste regel ‘Kringsatt af fiender’, omringd door vijanden.

De tekst, met vier vertalingen in het Engels, op Wikipedia.

Een aangrijpend, a cappella gezongen versie door Grethe
Borsum in Liverpool, gevolgd door een uiterst vrije Engelse vertaling, een
beetje rommelig filmpje. De zangeres zingt zoals dat in Noorwegen én in het Gaelic in Schotland vaker gebeurt: gewoon, zonder begeleiding, zonder muziek, handen voor de buik, met een heel eigen zangstijl.

De discussie wordt o.a. weergegeven in dit artikel in een Deense krant.