Roel Bosch

column, eerder gepubliceerd in Muziek & Liturgie, mei 2011.
Blackbird has spoken

Het is Stille Zaterdag. In de tuin zit ik nog één keer de
hele liturgie voor de Paaswake door te nemen. Achter mij gespetter in het
vogelbadje, boven me de takken die schaduw bieden. Het doopgebed lees ik nog
eens met aandacht door. Dit jaar vieren we niet alleen de doopgedachtenis, er
is ook een volwassene die ervoor kiest om onder te gaan. Ik realiseer me
hoezeer we in de kerk soms aanspraak maken op de levens van anderen. Natuurlijk
maakte hij de keus; maar als pastor, als catecheet, in die groep die elke
dinsdag een paar uur zat te ‘lernen’, had ik wel mijn invloed. Zo lees ik het
doopgebed nog eens met aandacht door. Ook een vorm van bidden.

Dan, boven me, op de onderste tak, strijkt merel neer, mooi
zwart, oranje snavel, poten bruin, wat onheilspellend z’n cloaca zichtbaar.
Rechtstreeks uit het bad schudt hij de veren. Ik voel de druppels. Ik voel me
gedoopt. En tegelijkertijd springt een lied naar binnen, met blackbird, de
merel als gast:
Morning has broken, like the first morning
Blackbird has spoken, like the first bird.
Het klinkt als een lied voor de Paaswake. Of is het gewoon een cliché, een
hersenworm die opeens naar buiten komt? Een vaste associatie, logisch dat die
zich meldt?

Een dag later denk ik nog eens over de situatie na. Tussen
clichés en citaten gaapt een brede kloof. Citaten doen niets verkeerds. Citaten
verbinden situaties. Ze diepen uit oude bronnen herinneringen op, beelden ook,
eerdere keren dat dit lied me iets te zeggen had bijvoorbeeld, vrienden die er
toen bij waren. Citaten nemen emoties mee, en kennis. Een fietstocht naar
school komt weer boven, ik wist niet dat ik daar nog weet van had.

Leve de muziek die de citaten niet vreest. Hier een
herinnering aan Bach, daar aan een Geneefse Psalm, ergens een tjiftjaf of een
koekoek, een hymne of een chanson, je kunt het zo gek niet bedenken of het mag
in de muziek opduiken. Zulke citaten verbreden de blik, verzachten het hart,
relativeren het moment, gronden het geloof. Wat een zegen als je genoeg in huis
hebt om het te kunnen merken, als ergens iets of iemand geciteerd wordt! Als er
een repertoire ligt van muziek, van tekst, van beeld, van geur!

‘Morning has broken’, eerst bestond de melodie, toen pas
onze tekst. Eleanor Farjeon schreef het lied als kinderlied voor de bundel
‘Songs of Praise’, op verzoek van de redactie. Ralph Vaughan Williams en Martin
Shaw dachten dat Farjeon wel wat met de oude Schotse melodie zou kunnen. Zoals
dat in Groot-Britannië gaat: elke ’tune’ heeft een eigen naam; deze heette
Bunessan, naar het dorpje Bun Easain op het eiland Mull, op een paar mijl
afstand van Iona. Cat Stevens maakte de tekst wereldberoemd. Zat de kracht
hierin, dat Farjeon op haar beurt ook weer citeerde, bewust of onbewust?

De merel is een welkome gast op de eilanden van Ierland en
Schotland. Een dorp is blij als er een paartje wil wonen. Één van de oudste
overgeleverde teksten in het Gaelic stamt uit 800. Monniken schreven hem tussen
hun Latijnse teksten op, als voorbeeld van gebruik van klankruim. Zachte
medeklinkers en klinkers in de eerste vier regels, harde in het tweede
kwatrijn. Zo laat de ‘lon’, de merel, zich al horen voordat je zijn naam leest:

Int én bec
to léic feit
do rind guip
glanbuidi
fo-cheird faid
os Loch Laig
lon do chraib
charnbuidi

Kleine vogel
sterke klank
snavelpunt
heldergeel
Hij roept luid
bij Loch Laig
merel tak
bloesemgeel

Citaten verbinden werelden. De merel boven mijn hoofd brengt
me in een paar stappen 1200 jaar terug. Zo aards, zo kwetsbaar, maar ook zo
kwetsend soms -met de kans op een poepje op die mooie tekst bij mij op schoot-
zo blijft dit citaat zichzelf, en levert zich toch ook helemaal uit.
IJzersterk, dus, blij dat we ze hebben, citaten.

De Paaswake is achter de rug, inmiddels. Het ene citaat na
het andere. Als er één dienst in het jaar is waarin je niets origineels meer
hoeft te bedenken, dan deze; en als er één dienst ons dicht bij de oorsprongen brengt, dan deze. Psalm 134 en
Psalm 42, Go down Moses en het Doopgebed, een lange aaneenrijging van oude
woorden en tonen. De dopeling in de wake gaf een getuigenis, over de weg naar
dit moment. De kern was, hoe kan het ook anders, een citaat. ‘Stil is mijn ziel
in mij, als een kind op de schoot van zijn moeder’. Psalm 131. Gewoon, een
citaat. Herschapen, iedere keer opnieuw, dat dan weer wel.

Praise with elation, praise every morning
God’s recreation of the new day.

8
april – 17 juni: 10 mei

Als
ik door het hek loop komt een hond me tegemoet. Het is mijn vaste rondje: voor
de matins, om 7.25, maak ik een foto van Saint Cuthberts eiland. Elke dag ziet
het er anders uit: licht, kleur, wolken, maar vooral: het tij. De ene keer een
drooggevallen stuk grond, de andere keer een echt eiland met krijsende meeuwen,
en er recht vóór een zeehond. Die nu dus recht op me af zwemt. ‘Dag zeehond.
Jou hoef ik niet uit te laten.’
Een goed begin van de dag. Dat mag ook wel, want het is pittige stof. Over
mannen en vrouwen, en hoe de Kelten dat zagen. Met daarnaast een boek uit 2004,
uit evangelische USA-kring, ‘why men hate going to church’, en de feminisering
van de kerk en hoe slecht dat is. Nu hebben we gisteren gehoord over de leider,
abdis Hilda, en over de koeherder Caedmon, analfabeet, onzeker, die dankzij
haar bard en dichter werd, de eerste zanger van religieuze liederen in het
Engels van die tijd, rond 700. De leidende vrouw en de creatieve man, dus
eigenlijk.
Maar vandaag wordt Jung erbij gehaald, en allerlei andere theorieën, en blijken
mannen koning, strijder, druïde en minnaar te zijn, terwijl de vrouwen heel
goed zijn als ze een mooie stem hebben en ‘needlework’ kunnen doen. Zeg maar,
de Mars en Venus-kletskoek, vinden één van mijn medecursisten en ik. Saint
Hilda moet hard lachen. We komen er niet verder mee, en stoppen voor het
middaggebed.
Daar word ik als man aan het weven gezet. Over feminisering gesproken:

We weven door deze dag heen
de stilte van het weten,
de zuiverheid van het zien
de genade van het goede woord.

We weven door deze dag heen
de eenvoud van het luisteren
de diepte van het begrijpen
de vreugde van het dienen.

We weven door deze dag heen
de vrede van het zijn
de gave van de liefde
de kracht van de ontmoeting.

Ik word er niet slechter van, toch, denk ik. Inmiddels zijn we wat meer gaan
zingen in deze gebedsdiensten, ook als zanger Graham weg is. Dan vragen ze mij
om de eerste regel een keer voor te zingen, daarna gaat het toch eigenlijk best
aardig. Dit keer ‘Christ be within me’, een tekst op de tune ‘Bunessan’, of ik
die ken? Jazeker, we reden erdoor, twee weken geleden, op het eiland Mull.
Onafscheidelijk verbonden met ‘Morning has broken’… Een tune die past bij de
psalm van de dag.

Vandaag Psalm 108. Mannetjesputter Oosterhuis – ik liet de afgelopen dagen
consequent heel wat van zijn mannelijke taal vallen – kuist de psalm
aanzienlijk: alle oorlogstaal vervalt. Daarmee vervalt ook het mysterieuze ‘Moab
is mijn wasbekken, op Edom zet ik mijn voet’. Er blijft nog genoeg over. Het
beeld van licht, wakker gemaakt door de muziek van mensen, houdt het hele lied
omhoog:
Wij spelen de morgen wakker:
welkom, dag van vandaag!

10 weken studieverlof: de betekenis van keltisch-christelijke spiritualiteit
voor de christelijke gemeente nu en morgen. Een regelmatig verslag. Aan het
slot steeds aandacht voor de Psalm die ik vandaag las, in de versies van Huub
Oosterhuis, 150 psalmen vrij, en soms ook Jim Cotter, Out of the Silence
into the Silence, of de voorloper
daarvan, Towards the City, A version of Psalms 101-150.