herplaatsing van augustus 2009
Nog enkele calvinistische kerken in de wereld zijn er die
het bij Psalmen, Psalmen, niets dan Psalmen houden. Een van die kerken vinden
we in Schotland, een vrije kerk die sinds 1841 los staat van de Church of
Schotland. The Psalmody Committee of the Free Church of Scotland publiceerde in
2003, in opdracht van de synode van die kerk, ‘Sing Psalms, new metrical
versions of the Book of Psalms.’
Het is tot nu toe aan mijn aandacht ontsnapt,
ik moet toegeven dat ik er niet zo veel van verwachtte. Op vakantie schafte ik me dit keer toch maar
een bundel aan, de Staff edition, de minst verkochte. (Notenlezen is zeldzaam
hier in Schotland: de meeste voorzangers werken met het SolFa systeem, die
bundel loopt beter.) De vorige Engelse vertaling stamde uit de 17e eeuw, ruim
een eeuw eerder dan onze Statenberijming, en daar kregen ze toch last van.
Bovendien was men met de beperkte muzikale ruimte niet zo tevreden: het oude
psalter kent vrijwel alleen Common Metre verzen: vier regels met 8,6,8,6
versvoeten.

Diverse psalmen kreeg twee versificaties. Psalm 45, in de a vorm, volgt het
Common metre, daarna komt een zesregelige versie die wat lyrischer is, 6x 10
versvoeten. Boeiend dat het nu juist Psalm 45 is die, overigens net als in de
versie 1650, twee edities krijgt. Deze mystieke bruiloftspsalm wordt in een
kerk zonder gezangen vaak gezongen: Christus, koning en bruidegom, komt zo toch
in het lied binnen, denk ik.
De Free Church is een orgelloze, instrumentloze kerk. Het begeleidend materiaal
waarmee het boek op de markt werd gezet geeft aan dat dat ook voordelen heeft.
Op de video zie je en hoor je een hele gemeente meerstemmig zingen, afgewisseld
met een koor dat kwalitatief goed zingt. Daarnaast verscheen er al snel een cd
met 21 nummers, deels door 700, deels door 100 mensen gezongen. In de meeste
gevallen zijn het de bekende tunes die hier zijn opgenomen.
Het oude systeem is gebleven: een boek met door midden gesneden bladzijden. Wie
het nog nooit gezien heeft gelooft eerst niet dat het bestaat. De tekst van
Psalm 42, ‘As pants the deer’, in Long Metre, op de onderste halve bladzijden,
kan dus op alle melodieën tussen nr 132 en 177 gezongen worden. Daarvoor blader
je dan door de bovenste halve pagina’s. Dan vind je o.a. de wijze ‘Tallis’
canon’, maar de redactie beveelt 147 Finnart en 158 Marrel aan. Wat nieuw is:
dat er veel meer ‘voetenbankschema’s’ zijn opgenomen. Enkele psalmen hebben ook
een melodie op zichzelf gekregen.
Het aantal oude tunes uit de vorige bundel is drastisch verkleind. Maar nu staat
‘Ein feste Burg’ er tenminste in, bij een derde versie van Psalm 46, de
vertaling van het Duitse psalmlied. Meer dan voorheen hebben Geneefse melodieën
een plek gekregen, bijvoorbeeld Old 100 en Old 124, met de zetting van
Bourgeois. Maar ook het Engels hymnbook leverde meer dan hiervoor: Love Divine,
om er slechts één te noemen. En Psalm 134b, ‘All you servants of the Lord,
praise the Lord’, kennen we uit onze eigen lichtere kerkmuziek. Ook tunes die
uit de volksmuziek bekend zijn staan er in: Tarwathie, niet zo vreemd, als je
bedenkt dat heel veel psalmen in wisselwerking met de volksmuziek bekend zijn
geworden. De tune Torwood leverde het materiaal waar de Afro-Americans weer
Amazing Grace van hebben gemaakt. De enkele nieuwe melodieën zijn zeer de moeite
waard. Een Psalm 24 waar een echte dialoog klinkt, Psalm 21 met een refrein
waarin de koning geprezen wordt, met Isobel Scott als componist.
Helemaal aan het slot zijn nog vijf psalmen uit ‘de oude berijming’ opgenomen,
echte gouwe ouwen, die ook bij Songs of Praise vaak klinken, Britannië-breed
dus: 23, The Lord’s my shepherd, I’ll not want’, 72, ‘His name for ever shall
endure’, 100, ‘All people that on earth do dwell’, 121 en 122. Een paar goed
geschoolde jongere beroepsmusici, onder wie met name Isobel Gordon en Andrew
Gordon veel deden, schreven zelf een aantal tunes, en vrij veel vierstemmige
zettingen.
Achter de schermen is bekend wie de bundel samenstelde, deze twee musici horen
erbij, ook enkele dominees, letterkundigen. Maar de namen staan niet vermeld;
ook de verantwoording van de Engelse teksten zoeken we tevergeefs. Zelfs het
Geneefs Psalter maakt het ons gemakkelijker dan dit boek, jammer!
Het notenzetwerk is goed verzorgd, en doordat de melodie los van de tekst
staat, is het ook een ideaal boek voor kerkmusici die voor hun koor snel een
zetting zoeken: het register staat je goed terzijde.

Om een indruk te geven, hier een paar verzen van een paar
versies van Psalm 139. In deze traditie is de indeling van verzen die van de
bijbeltekst zelf, zodat je direct ziet hoe ruim of krap een tekst berijmd is.
Psalm 139a, Common Metre:
1. O Lord you have examined me,
you know me through and through.
2. My sitting, rising – all my thoughts
afar are known to you.

13. For you, o Lord, created me;

you wove me on your loom.
My inmost being you have formed
within my mother’s womb.

14. Because I’m wonderfully made,

with awe your praise I tell;
your workmanship is marvellous,
and this I know full well.

Psalm 139b, 10 10 10 10 (met als advies voor de verzen 1-16
Eventide, van Monk, of de nieuwe tune Preservation, van Donald MacDonald, geb.
1944; voor de verzen 17-24 worden twee andere tunes aanbevolen.)
1. Lord, you have searched my life and know my heart;
You search me and you know me through and
through.
2. You know me when I sit and when I rise,
and from afar my thoughts are known to you.

13. For you created me and gave me life;

within my mother’s womb you fashioned me.
14. I’m fearfully and wonderfully made;
I praise you as your mighty works I see.

Het lijkt me vrij duidelijk dat de psalmen uit dezelfde schrijversschool komen,
diverse zinsneden zijn letterlijk gekopieerd. Als non-native English speaker
kan ik niet te veel zeggen; maar diep onder de indruk van de poëtische kracht
van deze verzen ben ik niet. Archaïsmen zijn niet zeldzaam, lijkt me zo; het
past wel bij het binnenkerkelijk spraakgebruik, maar maakt het moeilijk om het
boek in de bredere culturele context van Groot-Britannië te zien. Want ook daar
blijft de taal zich ontwikkelen.
De oude tekst geeft nog wel herkenning, bij deze versies:
1. O Lord, thou hast me search’d and known.
2. Thou know’st my sitting down,
and rising up; yea all my thoughts
afar to thee are known.

13. For thou possessed hast my reins,

and thou hast cover’d me,
when I within my mother’s womb
inclosed was by thee.

In het Church Hymnary 4, 2004, van de Church of Scotland, heeft Psalm 139 ook
het 10 10 10 10 schema heeft gekregen, en een nieuwe vertaling; maar die klinkt
heel anders, en is eigenlijk een uitsnede, in vijf strofen, waarvan hier de
eerste:
You are before me, God, you are behind,
and over me you have spread out your hand;
such knowledge is too wonderful for me,
too high to grasp, too great to understand.
In deze kerk vinden we de Psalmen voorin het Hymnary, maar in een selectie.
Psalm 139 is nr 96 in het boek. Overigens, op het eiland Lewis werd in de
Church of Schotland waar wij waren nog uit het oude psalmboek, met
‘Paraphrases’, zeg maar; de enige gezangen, gezongen. Maar te koop is dat niet
meer…
Wat maken de psalmen toch veel mee, op hun tocht door de wereld. Je zou er een
boek over kunnen schrijven.