Roel Bosch

een overweging bij dierendag, 4 oktober –
Wat kunnen huisdieren dicht bij je hart zijn, en hoe bezorgd ben je als ze ziek zijn. De Amerikaanse theoloog en dominee, Nadia Bolz Weber, een alle conventies doorbrekende inspiratiebron van velen, ‘sarcastic lutheran’, schreef op haar blog een verhaal bij 4 oktober, de Dag van Sint Franciscus, Dierendag. Ze eindigt haar blog met een paar gedachten bij een Psalm, een echte Franciscaanse Psalm, een lied vol dieren. Ik vertaalde dit deel van haar tekst.

Psalm 148:7-12*
Loof de Heer vanaf de aarde,
jullie, grote zeedieren, diepten van de oceaan,
bliksem en hagel, sneeuw en wolken,
stormwinden die doen wat hij zegt,
jullie, bergen en heuvels samen,
fruitbomen en ceders,
wilde dieren en runderen,
kleine beestjes en vliegende vogels,
koningen van de aarde en van alle volken,
prinsen en heersers op aarde,
jonge mannen en vrouwen,
oude mensen en kleine kinderen.

Ik vind het mooi hoe eerst de vliegende wezens, de kruipende dieren, de bergen, heuvels, wilde dieren, runderen God loven – en dat dan pas de menselijke wezens ook nog eens mee mogen doen. Pas als de koeien geweest zijn dus.
Terecht. Eerst de koeien, dan wij. Want wij zijn ingewikkeld.
Ik denk dat dieren ons misschien wel wat kunnen leren over lof en dank, juist omdat ze niet zo ingewikkeld zijn. Ik denk namelijk dat God loven niet is: ‘vleiend Gods ego strelen omdat hij niet zo’n hoog zelfbeeld heeft en een kosmisch decor heeft gebouwd waarin hij geaaid wil worden.’ Ik weet wel zeker dat de koeien dat niet doen. De manier waarop de kruipende dieren van de aarde God prijzen is simpel; door over de aarde te kruipen. De schepselen prijzen hun schepper door schepsel te zijn. Hun zijn-zelf is de lof en dank die ze brengen aan de bron van hun er-zijn.

Ik denk dat het verschil is, dat de koeien hun waarde niet ontlenen aan iets dat los staat van God. De zeedieren kijken niet op de Dow Jonesindex of rekenen hun Body Mass Index niet na om te zien hoeveel ze waard zijn. Hun waarde ligt, net als die van ons, in hun schepsel-van-God zijn.

Hoe mooi is dat! En wat, als dat ook voor ons zou gelden! Wij zijn schepselen die God prijzen, gewoon door er te zijn, schepsel te zijn. Jouw bestaan op zich is al een daad van lof en dank aan de bron van je bestaan.
Misschien is dit de soort van ongecompliceerde liefde, de acceptatie, die we herkennen in onze lieve huisdieren, groot en klein.

Arwen, onze Friese stabij van vele jaren – 1999-2012

Dus, voor jullie die nog kleine pas beginnende huisdieren hebben: ik feliciteer je, en ik hoop dat je ze snel zindelijk hebt! Voor jullie die al langer met een huisdier als gezelschap leven, ik deel in jullie dankbaarheid voor hun liefde. En jullie die verdriet hebben om het verlies van een geliefd dier: ik ken de rouw die je doormaakt. Het is juist deze rouw die heilig is voor God, die ons allen gemaakt heeft.

* vertaling uit de Engelse vertaling die Nadia Bolz Weber gebruikt.

‘elke keer wat mens nie gee niet
is mens minder
minder mens’

Op zoek naar teksten voor de dagen van Pasen blader ik ook wat gedichtenbundels door. Wat verschijnt er toch veel moois! Nu bleef ik steken in Antjie Krog, Broze aarde, een mis voor het universum. Op vrije wijze volgt ze de gang van de Requiemmis. Haar eigen betrokkenheid op de aarde, de zon, de maan, het leven, de bergen en zeker ook de mensen uit ze in elk onderdeel opnieuw. Dank en aanbidding, maar ook woorden van berouw en schuld klinken.
‘Wees ons genadig,
O Alles omvattende Aarde, wees ons arme stommerikke genadig!’
Het deel ‘Dies Irae’, dag van toorn, is het meest ingrijpend. Je ziet de mensen naast elkaar leven. De rijke dame die zich afvraagt hoe ze het beste anderen kan helpen, en die anderen, die slapen op straat en lijm snuiven… ‘Hoe leef ons’, hoe leven we, volslagen kosmisch-helend?
De vraag zonder antwoord? Maar wel met woorden die een richting wijzen. En onrustig maken.

elke keer dat je niet geeft
ben je minder
minder mens

Broze aarde, met links de Afrikaanse tekst, recht de vertaling door
‘O Brose Aarde, ’n Misorde vir die Nuwe Verbond’, is de oorspronkelijke titel.

Een paar teksten komen terug in de Paaswake, dit jaar, dat weet ik nu al.

Uitgeverij Podium,
Nederlandse vertaling Robert Dorsman en Jan van der Haar

‘Kent u dat, lieve mensen?’, zou dominee Gremdaat zeggen. Dat je opeens geïrriteerd reageert op een ander, en later denkt: wat bezielde me eigenlijk? In ieder geval de gezinnen die in isolatie zitten, niemand mag het huis uit, de boodschappen worden in een doos voor de deur gezet, kunnen er van meepraten. ‘Ik wist niet dat mijn lieve dochters zulke vervelende kinderen konden zijn’, schreef de moeder die een dagboek bijhield van hun opgesloten bestaan, vanmorgen in dagblad Trouw.
Een wonder dat het eigenlijk zo vaak goed gaat. Geduldig wachten mensen tot er weer een klant de winkel in mag, tot het wagentje is schoongemaakt, tot de mevrouw voor ze uitgebreid heeft bestudeerd wat ze uit de diepvries wil halen. In rust staan ze in het Zeister bos naast het pad om te zorgen dat je op ruime afstand kunt passeren. Ouders die opeens tot juf en meester zijn gebombardeerd, hun kinderen die opeens een andere kant van hun ouders moeten verdragen redden het na wat omschakelen toch ook vaak best.
‘Ik zeg maar zo, zeg maar niets’, was het advies van astronaut André Kuijper, met vele maanden ervaring in ‘dicht op elkaar’. Houd even afstand. Als het lichamelijk niet kan, dan maar inwendig. Als het ene woord het andere oproept wordt het tijd te zwijgen. En weer terug te gaan naar wat er werkelijk toe doet, wat je met de ander gemeen hebt. Of ook: gewoon te zeggen wat je écht pijn doet, waarom je echt bezorgd bent, wie je mist, wat je vreest.
Ik moet denken aan teksten uit de Bijbel. Hoe Job, op zichzelf teruggeworpen en boos, uiteindelijk een andere kant ziet:
    ‘Nee, ik leg een hand op mijn mond, ik zeg niets’.
Vanaf dat moment gaat hem een licht op.
Maar er is ook die andere manier van zwijgen: die van de rechtvaardige die in de tang wordt genomen, het leven onmogelijk gemaakt.
   Maar ik houd mij doof en wil niet horen,
   ik doe als een stomme mijn mond niet open,
   ik ben als iemand die niet kan horen,
   geen verweer komt uit mijn mond.
Het is een Psalm, 38 – maar tegelijk herken je er ook de persoon van Jezus in. In het nauw, beklemd door vriend en vreemde. Alles wat hij zegt zal tegen hem gebruikt worden. Hier komt hij niet meer uit.
In het nauw, dicht op elkaar, opgesloten met de mensen van wie hij houdt, zo herkennen we de weg van God met mensen, deze weken. Alle getheoretiseer over waar God is, nu, in de crisis, loopt dood. Maar wel is er deze Levende, die deelt, en nabij is. En juist zo de ruimte geeft, de innerlijke ruimte, om mens te zijn.
Het verhaal van de moeder in de krant is nog niet af. Ze besluit haar verhaal als ze ’s avonds om zeven uur naast haar dochter van zes op bed zit. Dan gaan de klokken luiden, de klokken van troost en verbondenheid. Samen zijn ze stil. De kleine ruimte is deel van een veel groter geheel.

Luister en zie hier de video van de klok van de NoorderLicht, afgelopen woensdag. Met merel en al!

Op de vierde zondag in de veertigdagentijd vieren we ieder jaar de tafel van de Heer. Het is een ‘lichtere zondag’ dan de andere vijf in deze periode, het wit van Pasen schemert al door het paars van de lijdenstijd heen. Ook deze zondag, 22 maart, zingen we het tafelgebed en staan een schaal en een kan op tafel. Maar ze blijven leeg.

     detail stola vierde zondag Veertigdagen, Gré van den Berg-Bakker

Er is wel meer dat leeg blijft, deze weken. De stoel voor de gasten in het verpleeghuis, dat is het eerste waar ik aan denk. De bussen die voor ons huis langsrijden, veel minder in aantal ook dan anders, op een veel legere Boulevard. De plaats aan tafel, waar iemand ziek is. Elke leegte verwijst naar een vervulling. Houdt een hoop levend. Smaakt naar meer.

Het is belangrijk dat we dat durven zeggen, tegen elkaar, en de leegte zo laten als die is. Pas als we daar de tijd voor nemen kunnen we ook weer verder. Een van de aspecten van het avondmaal is: uitzien naar de bruiloft van het Lam. De maaltijd waar voor ieder plaats is. Dat element zullen we vast en zeker ervaren zondag. Dat mag ons ook hoop geven. En verbondenheid met elkaar.

Gezegende zondag!

Raar idee. Vorige week donderdag, kort voordat Nederland op slot ging en de kerk dicht moest, zat groep 7 in de kerk. Spelletjes doen met gemeenteleden, of praten met de dominee. Nu vind ik een briefje met vragen, achtergelaten door een van de kinderen, in een lege kerk.
Ik herinner me die vraag wel: deze had ik nog nooit gehad. ‘Kan je als je predikant bent nog iets anders in de kerk doen?’ Dat was niet zo’n gemakkelijke. Voor hem was het serieus, dat zag ik. Ik had al wat verteld, over mijn taken, wat ik zo in een week doe. Voor kinderen en grote mensen toch vaak een andere wereld.
Anders … dan wat mensen denken dat de predikant doet? Of: anders dan wat mensen denken dat de kerk doet?
Het werd een leuk gesprek. Dat ik ook kan gaan wandelen, als predikant, met een groep mensen. Of een afwas doen, samen, na een ontmoeting. Of zingen in het koor, de cantorij. Of, denk ik nu, samen met een lukrake groep gemeenteleden om de tafel zitten, op anderhalve meter afstand, ja dat wel, om te bedenken hoe het nu allemaal anders kan, nu de gewone kerkdienst en het gewone pastoraat niet kan. Nooit een saai moment!

Mooi dat een kind deze vraag kan stellen. Grote mensen beginnen daar vaak niet aan. ‘Nog iets anders’… mensen van buiten hebben vaak een strak idee over wat ‘wij’ in de kerk doen en laten, vinden en menen, geloven en zeker weten. In deze dagen, van een nieuw perspectief, van vreemde ontwikkelingen, blijkt het dan toch heel anders te zijn. Ja, we bidden om steun en kracht, en ja, we kijken naar elkaar om, en nee, we hebben met elkaar een groot scala aan gedachten over ‘God’ in dit alles. Van ‘God is boos’ tot ‘God heeft pijn’ tot ‘God is de grote Verborgene’. En hoe vreemd, ook als het om mensen gaat komt een groot scala voorbij. Steeds weer anders, steeds weer een andere soort ontmoeting.
Mooi, dat kinderen hun vragen kunnen stellen. Ik wens ze toe dat zij ook steeds het andere zoeken, open staan voor anders-zijn, nieuwsgierig naar al die kansen om mens te worden.

God, U deelt het goede nieuws dat zich sneller verspreidt dan angst,
de moed die U geeft wortelt in het hart.
Wees met ons als ongerustheid groeit ,
wees met ons als onzekerheid knaagt.
Wees aanwezig als kinderen moeilijke vragen stellen
wanneer onze ouders zo ver weg lijken,
onze naasten onbereikbaar zijn.
Breng ons te binnen dat verbondenheid niet altijd betekent
dat we die ander moeten kunnen zien, vast moeten kunnen houden,
maar dat het ook kan betekenen: in de geest verbonden zijn
met hen die zich alleen voelen.
En help ons ook te bedenken dat U, de God die mens wilt zijn,
ook de God bent die ons wegroept uit het tumult
en zegt: sta stil,
erken, Ik ben die is,
Ik ben God, die met je gaat.
Amen.

vertaald, licht bewerkt, uit een gebedstekst van de Corrymeela Community, de vredesgemeenschap die al tientallen jaren in Noord-Ierland zoekt naar wegen van verzoening. En die geleerd heeft geduld te oefenen.

Nieuwjaarsmorgen 2020, morgengebed in de NoorderLichtkerk. We lezen verder in Prediker. Een deel van hoofdstuk 4. Het kon zomaar gaan over iets dat we gisteren zagen gebeuren.

Beter een wijze jongen die van lage afkomst is dan een oude dwaze
​koning​ die zijn oren sluit voor goede raad. Er was een jongen die
gevangenzat, maar vrijkwam om een oude ​koning​ op te volgen. En dat terwijl
hij in diens rijk als een onbeduidend iemand was geboren. Ik zag dat iedereen
hem volgde. Al het volk onder de zon liep die jongen achterna die in opstand
kwam tegen de oude ​koning. Er kwam geen einde aan de stoet van zijn
bewonderaars. Maar later zal er niemand zijn die nog een goed woord voor hem overheeft.
Je ziet, ook dit is niets dan lucht en najagen van wind.

We vroegen ons af waar we die jongen, dat meisje, dit jaar zagen.
Verontruste koningen en presidenten zagen we in elk geval wel.
We luisterden naar de lofzang van Zacharias, over dat licht dat opgaat en onstuitbaar is, en sommige mensen zich ongemakkelijk laat voelen. We eindigden zo:

Beter een wijze jongen die in de kraamtijd in een voerbak lag dan een
oude dwaze ​koning​ die zijn oren sluit voor goede raad. Er was een jongen die
boos werd aangekeken, door machthebbers gehaat, door religieuze leiders
geminacht, gevreesd als de concurrent voor koningen en bazen. En dat terwijl
hij als een onbeduidend iemand was geboren. Ik zag dat iedereen hem volgde. Al
het volk onder de zon liep die jongen achterna die zo anders was dan oude
​koningen en bevoorrechte geleerden. Er kwam geen einde aan de stoet van zijn
bewonderaars. Maar de lijn brak af – er kwam een dag dat niemand nog een goed
woord over hem durfde te zeggen. Je ziet, ook dit is niets dan lucht en najagen
van wind.
En toch: deze jongen uit de voerbak , hij stond op
– en achter de rug van allen die hem negeerden begon zijn rijk.
Een rijk van lucht en ruimte,
van de wind van de Geest
en de kracht van de Zon van Gods liefde.
Een rijk, leeg van grote woorden en machtsvertoon,
gevuld met de kracht van de eenvoud,
de liefde, het geloof en de hoop.

Oudejaarsavond 2019. Laten we de Prediker maar eens opslaan, Kohelet, de man uit de kahal, uit het volk voor het volk. Wat zit er veel beweging in zijn woorden; en wat is er veel dat meedoet in de halacha, het gaan het woord de eeuwen door.

Windvlaag op windvlaag, zegt Prediker,
windvlaag op windvlaag, alles is windvlaag.
Adam, wat levert het je op, al dat zwoegen dat je zwoegt,
onder de zon?
Een generatie komt, een generatie gaat,
en de aarde blijft tot in de eeuwen dezelfde.
Op komt de zon, onder gaat de zon,
en meteen haast ze zich om daar weer op te komen.
Naar het zuiden gaat hij, naar het noorden draait hij,
draait, draait en gaat, de wind,
en al draaiende keert hij weer terug.
Alle rivieren lopen op zee uit, en de zee raakt toch niet vol.
Naar de plaats waarvandaan ze komen lopen ze weer terug,
en vandaar keren ze, om verder te lopen.
Alles is moe,
zo moe dat de mens er geen woorden voor heeft.
De ogen krijgen nooit genoeg van kijken,
de oren moeten blijven horen.
Wat was zal zijn,
wat gedaan werd zal gedaan worden,
niets nieuws is er onder de zon.
Als er een woord is dat zegt: Kijk iets nieuws,
dan is het iets dat van eeuwen lang al bestond.
Geen herinnering blijft aan wie vroeger was,
en ook aan wie later komt is geen herinnering
bij wie nog weer later komt.

Woorden die zoveel associaties losmaken. En die me uitnodigen me te realiseren: wat heb ik veel van Gerard Rothuizen geleerd, de schrijver van Scherven brengen geluk, het ethos van Prediker. Sommige mensen, gebeurtenissen, dingen keren niet weer, maar brengen wel iets in beweging dat niet meer stopt.