Roel Bosch

Iona Abbey Worship Book 2d ed, 165-168

**** Op dit moment werkt Iona Community Nederland aan een vertaling van het Iona Abbey Worship Book. Hier een eerste vrucht, de liturgie die wekelijks in Iona Abbey op de dag van de schepping gevolgd wordt.
Het is een voorlopige versie, groepswerk. ****

De mensen komen bij elkaar

God roept de mensheid op om zorg te hebben voor alles wat leeft. Toegegeven, door de eeuwen heen is de christelijke kerk daar niet altijd goed in geweest. Nu, nu we weten en ervaren dat het klimaat verandert, kunnen we ons niet langer op de vlakte houden. In ons gebed en in ons gedrag antwoorden we op Gods oproep.
De meeste teksten worden gelezen door een voorganger, de tekst die vet staat kan door allen worden gezegd. Het is goed om de soloteksten onder meerdere voorgangers en lezers te verdelen. Bijvoorbeeld bij het begin: dan klinken de woorden ‘God boven ons’, ‘God onder ons’ etc uit verschillende hoeken.

Woord van welkom en toelichting

Bij het begin
God boven ons –
bomen en vogels,
het zonlicht, sterren en maan –
God boven ons.

God onder ons –
aarde, zand en beken,
wortels en keien –
God onder ons.

God om ons heen –
zeeën en winden,
steden, dorpen,
dieren, mensen –
God om ons heen.

God binnenin ons –
hopen, huilen en lachen
liefde en verwondering –
God binnenin ons.

God boven ons,
God onder ons,
God om ons heen,
God binnenin,
we vieren dat Jij ons maakte,
dat Jij van ons houdt,
dat Jij ons roept
om met Jou te werken en te rusten.

Lied

Gebed van dank tot God die schept
Laten we bidden
Dank Je, God, dank voor schoonheid:
de twinkeling in de blik van wie al zoveel gezien heeft,
de vrolijke lach van het kind.
Dank om bomen die groen worden en rijp op het gras,
prachtige gebouwen en de overvloed van bloemen in de zomer.
Dank, voor schoonheid.
Dank Je, God, voor scheppende kracht:
de kunst van de wever,
de verbeelding van de webdesigner,
dank voor bakkers en dansers en puzzelmakers,
voor spinnenwebben en muurschilderingen.
Dank, voor scheppende kracht.
Dank Je, God, voor overvloed:
voor zaden en regendruppels,
zandkorrels en eindeloze melkwegen,
dank je voor meeuwen, plankton en scholen makreel,
kronkelende wormen en gouden paardenbloemen.
Dank, voor overvloed.
Dank Je voor jouw wereld, God,
voor onze plaats daarin – en dat wij daar deel van zijn.
Dank dat Jij maakt en schept,
en dat Jij ook ons vormde tot makers en scheppers.

Help ons van schepping te houden zoals Jij dat zelf ook doet,
om risico’s te nemen zoals Jezus dat deed,
en trek ons naar binnen in de onstuimige verwondering
van jouw Heilige Geest,
vandaag en alle dagen.

Lezingen

Gebed van spijt
In het licht van jouw woord
en jouw vraag om voor het geschapene te zorgen
komen we bij Jou en zeggen:
Sorry, God,
voor wat we verknoeid hebben,
voor verkeerde keuzes,
voor mensen die door ons de dupe zijn geworden,
voor het beschadigen van jouw wereld.
Sorry, God.

In stilte roepen wij: vergeef ons God,
en maak de wereld heel.

(Rust)

Luister naar wat God ons zegt:
‘Ik maak de hemel en de aarde.
Ik roep jullie om mijn betrouwbare partners te zijn.
Kom en werk met mij mee.
Ik zal altijd bij jullie zijn.’
Amen.

Ruimte voor reflectie en actie, mogelijk met behulp van drama, een symbolische handeling, een verhaal uit de praktijk, gesprek twee aan twee of anders, beelden en media –

Lied

Slotwoorden:
Dat de hemel jullie zegent.
Dat de zon jullie laat stralen.
Dat de regen danst om je laarzen.
Dat de sterren jullie laten glimlachen van verwondering.

Dat de aarde jullie zegent,
en dat jullie de aarde zegenen
door te planten en te protesteren,
door te delen wat je gegeven is.
Amen.

Ga op weg, *
Ga en geniet van Gods wereld,
ga, wees schepper naast God,
ga, zet je in voor recht en waarheid,
ga en houd van je buren,
ga en wandel met God.
Amen.

*ook hier kunnen de regels elk door een ander worden gezegd – spreek de rollen vooraf af, of laat gewoon spontaan komen, door wie het eerste gaat spreken.

Een alternatief slot,
uit de eerste editie van het Iona Abbey Worship Book, p 133:

Dit weten we: de aarde is niet van ons
wij zijn van de aarde.

Dit weten we: alles is met alles verbonden,
zoals levenslijnen mensen met elkaar verbinden.

Dit weten we: wij hebben het web van het leven niet geweven,
wij zijn er enkel een klein draadje van.

Dit weten we: wat we het web aandoen,
doen we onszelf aan.

Laten we danken voor de gave van de schepping.
Laten we danken dat in Christus alle lijnen samenkomen.

Zegen voor ons, God,
de maan boven ons,
de aarde onder ons,
de vrienden om ons heen,
jouw beeld diep in ons.
Amen.

Wie wil zingen in de stijl van Iona kan in elk geval terecht bij de twee bundels met vertaalde Ionaliederen. In 2004 verscheen
Liederen & gebeden uit Iona en Glasgow, (‘Iona 1’)
in 2008
Opstaan!, Meer liederen uit Iona, Glasgow en de rest van de wereld. (‘Iona 2’)
Met elkaar geven de bundels een mooi beeld van de diversiteit in muziek en tekst. Naast echte vertelliederen ook canons, vaak ritmisch, soms volksmuziek, soms moderne composities. Steeds is de muziek geschreven om gezongen te worden door mensen zonder bijzondere zangopleiding. De mogelijkheden om het meerstemmig te zingen worden aangeboden in de grotere uitgaven van deze bundels.
Al ruim voor de tijd van boekdrukkunst, beeldschermen en kopieerapparaten zongen mensen samen. Er zijn redelijk wat Ionaliederen die zo, ‘uit het hoofd’, gezongen kunnen worden: de voorzanger of een klein zanggroepje zingt de tekst voor, allen herhalen, en vaak kan er dan zonder moeite een meerstemmig lied gaan klinken. Voor een avondgebed buiten aan het einde van een wandeling, of na een maaltijd waar je geen gedoe met boeken en papier wilt hebben, ideaal. Zulke liederen zijn hier aangegeven met een #.

De uitgever die nauw met de Iona Community verbonden is, de Wild Goose Resource Group, heeft in de loop van ruim 40 jaar een grote hoeveelheid liederen uitgegeven, en die stroom gaat nog steeds door. Het is de moeite waard om je daar op te oriënteren. In het Schotse Liedboek, Church Hymnary 4, verschenen ook diverse nieuwere en oudere Ionaliederen. Daarvan zijn er weer aardig wat, vertaald, opgenomen in het Nederlands Liedboek: Zingen en bidden in huis en kerk, uit 2013. Omdat dat boek op veel plaatsen aanwezig is, bieden we hier een lijst met liederen die rechtstreeks uit de twee Nederlandse Ionabundels komen, daarna een lijst met liederen die naar onze mening goed passen bij Iona, of er rechtstreeks vandaan komen.

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit de bundels Iona 1 en 2,
oftewel ‘Liederen en gebeden’ en ‘Opstaan!’
*= met wijzigingen opgenomen
#= kan papierloos gezongen worden
27a De Heer is mijn licht &
62c Stel je vertrouwen op God alleen* #
131a U helpt mij, Heer, mijn trots te vergeten*
223 Opstaan, morgen, weg je sluiers, dans*
257 Nu het avond is #
301k Kyrie eleison #
309a Gloria a Dios #
308a Gloria in excelsis Deo #
335 Hoor het woord
388 Voor ieder van ons een plaats aan de tafel
406b Heilig, heilig, heilig #
406c Holy, holy, holy Lord #
410 Lamb of God that take away #
426 God to enfold you/God zal je hoeden* #
458 Zuivere vlam #
701 Zij zit als een vogel*
833 Neem mij aan* #
860 Gij die ons hebt geschapen
872 Masithi: Amen #
876 Heel ons leven, de gave van God
932 Rust nu mijn ziel*
956 We kunnen niet meer verder voor je zorgen

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit bundels van de WGRG/ Iona,
of met een duidelijke link, via andere kanalen. Bijvoorbeeld uitgaven van de Wereldraad van Kerken, liederen van bijv. Fred Kaan, Bernadette Farrel

4a Verhoor mij als ik roep tot U
13a Hoe lang vergeet U mij, o God
216 Dit is een morgen als ooit de eerste
303 Zonne en maan
377 Zoals ik ben, kom ik nabij
386 Vier met alles wat in je is
416 Ga met God en Hij zal met je zijn
418 God, schenk ons de kracht
560 Hij ging de weg zo eenzaam
695 Heer, raak mij aan met uw adem
697 Kom Schepper, Geest
706 Dans mee met Vader, Zoon en Geest
707 Dragende, moederlijke God
719 Loof God voor de vruchten van boomgaard en land
725 Gij boden rond Gods troon
738 Kom zing het lied van Eva
821 Dat de weg naar je toekomt
839 Ik danste die morgen toen de schepping begon
844 Icon of grace
849 Zoek de wegen van de wijsheid
877 Ja, ik ben het beeld van onze maker
880 Het leven op aarde is vreugde en rijkdom
881 Gaudeamus hodie
918 Stem die de stenen breekt
929 Zoals de regen onverwacht
936 Luister naar de wind, die een lied van liefde zingt
949 Nu leef ik nog, maar eenmaal komt mijn dood
970 Vlammen zijn er vele
980 Van alle welgeschapen dingen
982 In de bloembol is de krokus
997 – en vele duizenden, ontheemd, gevlucht uit eigen land
1000 Wij zagen hoe het spoor van God
1005 Zoekend naar licht
1014 Geef vrede door van hand tot hand

In ‘Psalmen anders. aanvulling bij Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk’, 2022, zijn ook diverse liederen uit de sferen van Iona opgenomen.
Vertalingen:
20a t. en m. Zdenek Cep, vert. Andries Govaart God zij nabij, als de tijd van crisis komt
50a Andries Govaart, Iona Laat de dank die je brengt, een offer zijn..
77a Roel Bosch, Iona Toen ik moe was, mistroostig
121c Rikkert Zuiderveld Kijk naar boven, naar de bergen
122c John Bell, vert. Elly Zuiderveld-Nieman, mel. Midden-Amerika Ik ben blij

Liederen in samenwerking met John L. Bell gemaakt:
104c Roel Bosch, John Bell God, stralend mooi, de mantel van een vorst
148a Maria de Groot, John Bell Alles verhaalt van U, alles bezingt U
148b Maria de Groot, John Bell Naam boven elke naam #
150d Roel Bosch, Margryt Poortstra, John Bell God vol liefde, recht en waarheid

Liederen in de stijl van Iona:
14a Roel Bosch/ Willeke Smits Ze zijn zo slim
15a Roel Bosch/willeke Smits Bij God te gast
24a Joyce Schoon, Jasper Witteveen Van U is de aarde en alles wat leeft
55a Willem Blonk wie geeft mij de wiekslag van een duif #
120b Roel Bosch, I-to Loh Ik ben een vreemde
135a Roel Bosch, m. Taiwan Halleloeja, u alle eer #

Ook in de bundel Zangen van zoeken en zien, Oecumenische liedbundel, 2015, komen Ionaliederen voor, deels weer heel andere dan in Liedboek 2013.
Uit Iona 1, Liederen en gebeden, 2004:
ZZZ 286 Licht in de nacht / Zuivere vlam #
ZZZ 302 Nu het avond is #
ZZZ 491 Een vogel, ze broedt
ZZZ 564 Take, o take me as I am / Neem mij aan zoals ik ben #
ZZZ 646 Brood – hier gedeeld om het leven
uit Iona 2, Opstaan!, 2008:
ZZZ 147 Vrede wens ik je toe #
ZZZ 293 Kyrie (Bell) #
ZZZ 363 Op God alleen wacht ik
ZZZ 390 Dona nobis pacem in terra #
ZZZ 577 Through our lives #

Deze selecties zijn ruim, maar het zijn wel vooral de meer bedachtzame, meditatieve of liturgische liederen. Zo missen deze selecties een paar van de thema’s die voor Iona zo belangrijk zijn. In de spiritualiteit van Iona zijn navolging, inzet voor vrede en gerechtigheid, verwarring, begeestering, scherpte en ophef zeker ook onderwerpen voor liederen in vieringen.
Te denken valt aan liederen als
Iona I 40, Wil je opstaan en mij volgen,
Iona I 21, O , waar wil je heengaan?,
Iona 2 5, Duurt de oorlog voort,
Voor informatie over deze en veel meer liederen is de website Kerkliedwiki.nl een belangrijke bron.

In een week op Iona hebben we ons verdiept in de Keltische
teksten die velen inspireren, teksten uit Carmina Gadelica. Onze gids was Mary
Low, een Engelse theoloog die als student al door deze teksten gegrepen werd.
Ze merkte dat ze niet verder kwam als ze zich niet de oertaal, het Gaelic, zou
aanleren. En zo, heel bescheiden ten opzichte van allen die Gaelic al als kind
leerden, gidste ze ons de eigen mogelijkheden van het Gaelic in. Met haar
zongen we in het Gaelic het lied ‘Neem mij aan zoals ik ben’. Een nieuw lied, in het Engels
geschreven, ‘Take o take me as I am’. Als je dat naar het Gaelic overzet komt
er vanzelf iets anders uit, omdat elke taal zijn eigen karakter heeft.

Hier eerst de tekst, daaronder de uitspraak voor als je het
wilt zingen, en dan de letterlijke vertaling.

De letter ‘χ’ is de harde g die Noord-Nederlanders wél, maar
Engelsen níet kunnen uitspreken: die van goochelen (2x), niet van googelen.

Gabh o gabh
mi thugad fhein
Mar a tha
is mar a bhiteas mi
Cur do
chomharachadh air mo chridh
is thig gom
bhith

gav o gav mi hoecat heen
mar a ha is marvie’s mi
coer do χoaragh er mo χree
is hiek goem vie

Neem, ja neem me bij jou zelf,
zoals ik ben en zoals ik zal zijn,
zet je merkteken in mijn hart
en kom in mijn leven.

Een paar opmerkingen: (f)hein: een veel gebruikt woordje in
het Gaelic. ‘Ciamar a ha sibh hein?’ ‘Hoe gaat het met u zelf?’ Eigenlijk niet
goed te vertalen – het drukt het echt eigene van de ander uit. ‘Hoe gaat het
dan met jóu?’, zouden wij misschien zeggen.

‘do chomharachadh’, uitspraak ‘do χoaragh’, is het merkteken
dat de boer met een mes in het oor van de lammeren van zijn ooien zette, om ze
later als ze groot zijn te kunnen herkennen als zijn eigen dieren. Belangrijk,
in een gebied waar alle schapen op een groot gebied door elkaar grazen.

– De reis waar ik over sprak, de reis met NoorderLichtgemeente, 21-28 april 2012, naar de Iona Community.

En overigens zal dit lied ook in het nieuwe Liedboek een plaats gaan krijgen, maar niet in het Gaelic…

Er zijn.

Keltisch-christelijk
geloven

presentatie zaterdag
16 maart

14.00 uur NoorderLichtkerk

over de presentatie:

muziek, uit Ierse en andere keltische kringen, van Hanneke
Laura,
muziek en zang door de Young Vocals,
aanbieden boek aan Yko van der Goot, doopsgezind voorganger
in Zeist,
schets van de inhoud van het boek door Roel Bosch, die
tevens een deel leest van hoofdstuk 9: ‘Geaard geloven’.
ontmoeting!

over de inhoud:

Een bijzondere kennismaking met teksten en beelden,
ervaringen en verhalen uit Keltisch-christelijke kring.

Bijbel en muziek klinken er volop in door.
Aandacht voor de natuur, sfeervolle landschappen, de pure
wortels van een geloofslijn.
Deze vorm van geloof is de aarde trouw en kijkt met een open
blik naar wat ons omringt, naar dat waar we zelf deel van uitmaken.

We herhalen de reis van de Keltische monniken die het
christelijk geloof naar Nederland brachten om te zien of we hun spiritualiteit
kunnen laten herleven. En we kijken naar hedendaagse bewegingen zoals die van
de Iona-community.

Tegelijk stelt dit boek ook kritische vragen: bestaat het
eigenlijk wel echt, die Keltische spiritualiteit? Of is het een etiket dat op
allerlei verschijnselen geplakt wordt die we allang in huis hebben? Misschien
zijn we wel rijker dan we dachten!

144 pagina’s | € 15,00 | ISBN 978 90 211 4340 8

Uitgeverij Meinema, Zoetermeer

Over de auteur | Roel Bosch is als predikant verbonden aan
de NoorderLichtgemeente te Zeist. Hij vertaalde vele Keltische teksten, is
actief betrokken bij de Ionagroep Nederland en bezocht vele malen Schotland,
Wales en Holy Island.

t: 079 – 363 31 77 | e: vanderpanne@boekencentrum.nl
www.uitgeverijmeinema.nl

Dit mag
de dichter doen
de
runen uithouwen
en dan
de stilte laten komen

serie bijdragen, als achtergrond bij ‘Er zijn – keltisch-christelijk geloven’, Zoetermeer 2013. Dit artikel bij hoofdstuk 8, Verbondenheid. Boek verschijnt voorjaar 2013.

Op Orkney werd hij geboren, George Mackay Brown, hij zou er levenslang blijven,
afgezien van een kleine uitstap van een paar jaar om in Edinburgh te studeren: eilander
in hart en nieren, met een heel eigen taal. Beknopte taal, weinig woorden
volstaan om veel te zeggen. Als de visser die geen zin heeft om tegen de wind
in een heel betoog te houden. Dichter, vooral dichter, pas later toegekomen aan
verhalen, een novelle, en nog enkele andere prozawerken.

Even was hij beroemd, en stroomden hippies uit de hele
wereld Stromness op Orkney binnen. Ze wilden die visionaire schrijver spreken.
Zo knap hoe hij in een klein boek de ellende had neergelegd van de overgang
naar een samenleving, vervloekt door de vooruitgang. Maar Brown kon er niet
tegen, haast mensenschuw als hij was, al die toeloop.
foto, bron: Wikipedia

Uit dit boek, Greenvoe,
komt het citaat waarmee hoofdstuk 8 begint. Een klein dorp op een eiland lijkt
op een miniatuur van de wereld in het groot. Ze zijn er allemaal. De alcoholist
en de rokkenjager, de gewetensvolle schooljuf en de gewichtige postbode die
alles weet. De kinderen met en zonder gebruiksaanwijzing, de kroegbaas en de
vrije vrouw met kinderen van zowat elke man die in de buurt kwam; en als enige
uitgewerkte persoon de moeder van de dominee, elke dag bezocht door haar
schuldgevoel, waar ze zich uit los weet te maken na een wijze opmerking van de Indiase
marskramer.

In dit dorpje leven Samuel en Rachel, oudtestamentische
namen, echt calvinistische gelovigen. Altijd kinderloos gebleven, met hun pijn
en zorg, maar ook met hun vanzelfsprekende overgave aan wat de Eeuwige met hen
voor heeft. In hun bestaan vallen bijbelse geschiedenis en mensengeschiedenis
zowat samen: het wonder van het breken en delen van brood en vis gebeurt tot op
de dag van vandaag. Dat is ook het wonder van deze dichter, schrijver. De
gedichtenbundel waarmee hij in 1959 bekend werd heette: ‘Loaves and fishes’,
brood en vis…

Samuel en Rachel staan model voor de strenge, rechtvaardige,
presbyteriaanse, wat donkere achtergrond van Brown. Zelf kiest hij als hij
tegen de dertig loopt voor de rooms-katholieke kerk; maar levenslang lopen
beide sporen in zijn leven mee.

Het verhaal van Greenvoe is als ‘condensed milk’, een
verdikte versie van wat in de jaren 1960-1980 op al de eilanden gebeurde. Knap
hoe Brown halverwege dat proces het al zo treffend kon beschrijven. Gaat het wonder van brood en vis dan toch nog steeds door?

Op zijn grafsteen staan de laatste woorden van een van zijn
laatste gedichten:

Carve the
runes
Then be
content with silence

From
“A Work for Poets” (1996)

—-

uit: Greenvoe, 1972:

Samuel Whaness zette een emmer vol kabeljauw op de drempel.
‘De HEERE heeft ons gezegend met prachtige vis vandaag, Rachel’, zei hij.
‘Lof en eer, Samuel’, zei Rachel.

Rachel legde vier kabeljauwen op het muurtje en bond van drie de kaken
bij elkaar. Samuel zat in de deur en deed zorgvuldig zijn rubber laarzen uit.
Rachel kwam terug, nadat ze een kabeljauw door het raam van Timmy had
geschoven.
Samuel doopte zijn handen in de waterkom alsof het een sacramentele handeling
was.
Rachel stond bij Alice Voar in de open deur. ‘Een kabeljauw voor het eten van
de kinderen’, zei ze.
‘Wat is dat aardig van je, Rachel’, zei Alice Voar, en ze hield de bundel van drie
omhoog. De zilveren kleur van onderwater was aan het verdwijnen, het vernis van
de dood kwam tevoorschijn. Nog even en het zouden koploze grijze stijve
schaduwen op een groot blauw bord zijn. ‘Je bent echt aardig, Rachel’, zei
Alice Voar.
‘Nee’, zei Rachel, ‘want we bezitten zelf niets, toch? De HEERE geeft ons dit en
dat, maar dan moeten we Hem weer nadoen en alles wat over is verdelen onder
anderen, dan zal er niemand overblijven die te weinig heeft.’
Samuel legde net zout in hun eigen opengesneden kabeljauwen toen Rachel
terugkwam.
‘Dat is toch geen zakendoen, Rachel’, zei hij, met een licht verwijt in zijn
stem: ‘je met moeite verdiende goederen weggeven aan mensen die niets doen en
zelf nergens voor zorgen.’
‘Het wonder van de broden en de vissen is nooit af, Samuel’, zei Rachel.