Roel Bosch

Bij de voorbereiding van een cursus ‘Liturgie tussen verwarring en verstarring’, in het kader van Hoger Onderwijs voor Ouderen van de Universiteit Maastricht, realiseerde ik me hoezeer diverse mensen een andere kijk kunnen hebben op wat ‘liturgie’ is. Om het bespreekbaar te maken in een groep met mensen uit heel verschillende kerkelijke tradities gebruikte ik een schets van twaalf modellen, van binnenuit beschreven, elk geworteld in een bepaalde kerkelijke of vrij-kerkelijke traditie. Met minder dan twaalf lukte het me niet. Wellicht is het ook voor hen voor wie de wekelijkse liturgie vanzelf spreekt goed om zich te realiseren met welke vorm, of vaak ook mengvorm, ze zelf werken.
1. gedachtenis
Het vieren van het Pascha is gedachtenis van de uittocht uit Egypte. Ieder jaar opnieuw hoor je de woorden weer: maar de Heer heeft ons uitgeleid met uitgestrekte arm. Hij heeft ons uitgeleid. Niet mijn voorgeslacht, nee, in de liturgie ben ik zelf een slaaf die bevrijd wordt. Dat is gedachtenis, liturgie: niet een braaf herdenken bij een standbeeld, maar meegenomen worden in de gang van Gods kind, Israel, en dus ook in de gang van Gods zoon, Jezus.
2. verkondiging
Op mijzelf zou ik er nooit opkomen. Woorden over zonde en schuld, genade en vergeving; over een weg ten leven. Het moet me aangezegd worden, en niet alleen mij, maar ons, die schare van mensen die als onheiligen heilig genoemd worden. Het woord moet daarom klinken, week na week, en me uit mijn eigen doodse dalen leiden naar de groene vallei van Gods gaven. Dat woord, de Heilige Schrift, is zo eindeloos veelkleurig, daar kan de kerk nooit genoeg van krijgen. Maar je moet het wel willen hóren!
3. delen in het geheimenis
De liturgie leidt ergens naartoe, naar het hoogtepunt: de communio, de verbondenheid met de levende Heer. ‘Gedenken wij het mysterie van het geloof’, dat concentreert zich op dat moment. Wat vooraf gaat is de opmaat, wel heel belangrijk, maar het moet niet alle aandacht naar zich toetrekken. Woorden, liederen, zijn tijdgebonden, de een is muzikaler dan de ander, de een kan beter luisteren dan de ander. Maar als Christus zichzelf wil delen vallen die verschillen weg.
4. het toneel is in de hemel
Liturgie begint bij de ruimte. De kerk is als het ware al een stukje hemel op aarde. Om je heen verwijzen de ikonen naar de voorlopers, de voorgangers, de heiligen, de profeten. Geen stoelen en banken, je komt er niet voor je gemak, maar omdat je reikhalst naar de hemel. Soms maakt een mens daar even iets van mee; achter de ikonenwand is het nog het meest dichtbij, daar wordt de dopeling rondgedragen, daar mogen de priesters en diakens komen. Even weg van de aarde en alle zonde en lelijkheid.
5. time-out
Láát ons nu even. Liturgie, als je wilt noem je het zo, liturgie is op adem kunnen komen. Niets moet, er is licht en muziek, er zijn goede woorden, maar zonder de stilte worden ze waardeloos. Liturgie is een goddelijke kans om een stap opzij van de weg te zetten, stil te staan en te beseffen dat de werkelijke waarde van het leven niet schuilt in doen en werken, maar in ontvangen en zijn.
6. samenkomst van de gemeente
De samenleving is een mierenhoop, iedereen loopt alle kanten op. Wat is het mooi om een uur per week met wat mensen dezelfde kant op te kijken. Iedereen brengt zo wat in, misschien geloven we ook allemaal wel heel anders, of zelfs helemaal niet. Die samenkomst van gelovigen is een levend teken van ‘God’ onder de mensen. De liturgie is daar de uitdrukking en viering van.
7. leerhuis
De Bijbel is een boek apart. Met Mozes is het begonnen, met de eerste vijf boeken van de Bijbel, en dat is en blijft altijd de kern. Die moet je spellen, zoals in de sjoel bij de Joden, woord voor woord, en bij alles kan je weer zeventig wegen vinden om verder te zoeken. Spellen moet je de bijbel, samen, er over durven praten, ruzie maken, je kwaad maken, want het gaat wel ergens over, het gaat over hoe te leven op de aarde waar de mens terecht kwam, toen hij uit de tuin verjaagd was.
8. ‘ik kom hier om te mijnen’
Liturgie? Dat woord ken ik niet. De samenkomst van de gemeente is de gelegenheid waarbij het woord geopend wordt. Mag het zo zijn, dan kan een woord, een regel uit een psalm, een gebed mijn hart treffen. Mensenwerk is dat niet. Het is werk van de goddelijke genade, dat ons overal kan ten deel vallen, maar waarvoor in de kerk in het bijzonder de ruimte voor mag bestaan.
9. esthetisch evenement
David koos de beste zangers en musici, Salomo nam alleen eersteklas hout en steen voor zijn tempel, heel de bijbel getuigt van de zorg die God besteedt aan zijn werk. Je kunt het ook omdraaien: waar zorg wordt besteed aan muziek, aan de architectuur, kunst, goede poëtische taal, zorgvuldig vormgegeven drukwerk, daar komt de Godservaring dichterbij. De kerk is de eerste plaats ter wereld waar het zo zou moeten zijn, dat God zich vinden laat in wat mensen doen. Eerbied, kan je dat noemen, gehoorzaamheid, of simpelweg de wil om de Schepper niet belachelijk te maken.
10. Messiaans eskader
We kunnen het toch lezen, in het evangelie, hoe Jezus oproept om armen en verdrukten niet in de steek te laten? Heeft Jesaja het er al niet over: ‘Dit is de ware eredienst, opkomen voor weduwen en wezen in hun verdrukking!’ Als mensen die bij Jezus Messias horen vinden dat ze bij elkaar moeten komen, dan niet om naar zichzelf te gaan zitten kijken, maar om op te staan en elkaar te motiveren de taak van het evangelie op zich te nemen.
11. Rituelen delen
Zolang de mensheid bestaat, zoeken mensen naar rituelen om de machten van het leven te kunnen ‘vatten’: gebaren en daden bij geboorte, volwassen worden, sterven, wisseling van seizoenen, oorlog en geweld, liefde… Wat is de liturgie een prachtige manier om daar op onze manier mee om te gaan: doop, vormsel, huwelijk, delen van het brood, bewieroking, muziek, goede woorden noemen, rituelen in overvloed!
12. Praise
Zo groot is God, zo klein de mens, zo mooi is het dat we met elkaar verbonden zijn door zijn Zoon. Wat kunnen we beter doen dan die verbondenheid uit te zingen? Psalmen genoeg, en alle liederen die later geschreven zijn, in zoveel talen. Zingen verenigt mensen, met zingen kan je andere talen gebruiken, Engels, Latijn, zodat mensen over de grenzen heen verbonden zijn.

eerder gepubliceerd in De Eerste Dag, zomer 2007

Zondag 24 september, startzondag in onze kerk. Ook de zondag dat ik 40 jaar dominee ben. We vieren het! En sluiten aan bij de lange stoet van mensen die meegaan. Vandaar ook dit credo, een van de zeven in het boekje ‘Vieren’ , teksten uit de Iona Community. Ik liet de laatste regel van elke strofe aansluiten bij ons thema: ‘Ga je mee?’

Wij geloven in God
die een zwervend volk tot zijn vriend maakte,
en het riep vanuit de slavernij de vrijheid in,
en die Rachab, Tamar, Ruth, Batseba riep om mee te gaan,
en hen van buitenstaanders ambassadeurs van Gods bedoelingen maakte –
met hen gaan we mee.

Wij geloven in Jezus,
die vereerd werd door Perzische wijzen,
die als vluchteling asiel zocht en vond in Egypte,
die aan Syriërs de liefde van God verkondigde,
die Grieken interesseerde voor wat hij zei en deed,
wiens eerste evangelist een Samaritaanse was,
die in een Romein een geloof zonder weerga ontdekte,
die zag dat zijn kruis gedragen werd door een Libiër,
en die uitsteeg boven zijn moederland,
en zo overal aanwezig kan zijn –
met hem gaan we mee.

Wij geloven in de heilige Geest,
die met Pinksteren bewees dat de hemel geen lievelingstaal kent,
die door de doop van de Ethiopiër duidelijk maakte dat racisme en geloof niet samengaan,
en die kerken stichtte in oude en nieuwe werelden, in al die verschillende culturen –
die Geest willen we volgen.

Wij geloven dat we God boven alles kennen door Jezus
en tegelijk bevestigen we
dat God aanwezig is bij mensen
die Christus niet als hun Heer kennen. –
we willen meegaan met allen die de weg van heelheid, vrede en recht gaan.

We geloven dat het koninkrijk van God
groter is dan de kerk
en dat de liefde van God
ons begrip te boven gaat.
Daarom vieren we dat Gods wegen niet samenvallen met onze wegen,
dat God zelf de goede bondgenoten kiest,
en zelf het recht heeft
alle menselijke verwachtingen te overstijgen.
We zegenen God voor altijd!

Credo in ‘Vieren met teksten van de Wild Goose Resource group’ p 115, in verbondenheid met de wereldwijde kerk

Iona Abbey Worship Book 2d ed, 165-168

**** Op dit moment werkt Iona Community Nederland aan een vertaling van het Iona Abbey Worship Book. Hier een eerste vrucht, de liturgie die wekelijks in Iona Abbey op de dag van de schepping gevolgd wordt.
Het is een voorlopige versie, groepswerk. ****

De mensen komen bij elkaar

God roept de mensheid op om zorg te hebben voor alles wat leeft. Toegegeven, door de eeuwen heen is de christelijke kerk daar niet altijd goed in geweest. Nu, nu we weten en ervaren dat het klimaat verandert, kunnen we ons niet langer op de vlakte houden. In ons gebed en in ons gedrag antwoorden we op Gods oproep.
De meeste teksten worden gelezen door een voorganger, de tekst die vet staat kan door allen worden gezegd. Het is goed om de soloteksten onder meerdere voorgangers en lezers te verdelen. Bijvoorbeeld bij het begin: dan klinken de woorden ‘God boven ons’, ‘God onder ons’ etc uit verschillende hoeken.

Woord van welkom en toelichting

Bij het begin
God boven ons –
bomen en vogels,
het zonlicht, sterren en maan –
God boven ons.

God onder ons –
aarde, zand en beken,
wortels en keien –
God onder ons.

God om ons heen –
zeeën en winden,
steden, dorpen,
dieren, mensen –
God om ons heen.

God binnenin ons –
hopen, huilen en lachen
liefde en verwondering –
God binnenin ons.

God boven ons,
God onder ons,
God om ons heen,
God binnenin,
we vieren dat Jij ons maakte,
dat Jij van ons houdt,
dat Jij ons roept
om met Jou te werken en te rusten.

Lied

Gebed van dank tot God die schept
Laten we bidden
Dank Je, God, dank voor schoonheid:
de twinkeling in de blik van wie al zoveel gezien heeft,
de vrolijke lach van het kind.
Dank om bomen die groen worden en rijp op het gras,
prachtige gebouwen en de overvloed van bloemen in de zomer.
Dank, voor schoonheid.
Dank Je, God, voor scheppende kracht:
de kunst van de wever,
de verbeelding van de webdesigner,
dank voor bakkers en dansers en puzzelmakers,
voor spinnenwebben en muurschilderingen.
Dank, voor scheppende kracht.
Dank Je, God, voor overvloed:
voor zaden en regendruppels,
zandkorrels en eindeloze melkwegen,
dank je voor meeuwen, plankton en scholen makreel,
kronkelende wormen en gouden paardenbloemen.
Dank, voor overvloed.
Dank Je voor jouw wereld, God,
voor onze plaats daarin – en dat wij daar deel van zijn.
Dank dat Jij maakt en schept,
en dat Jij ook ons vormde tot makers en scheppers.

Help ons van schepping te houden zoals Jij dat zelf ook doet,
om risico’s te nemen zoals Jezus dat deed,
en trek ons naar binnen in de onstuimige verwondering
van jouw Heilige Geest,
vandaag en alle dagen.

Lezingen

Gebed van spijt
In het licht van jouw woord
en jouw vraag om voor het geschapene te zorgen
komen we bij Jou en zeggen:
Sorry, God,
voor wat we verknoeid hebben,
voor verkeerde keuzes,
voor mensen die door ons de dupe zijn geworden,
voor het beschadigen van jouw wereld.
Sorry, God.

In stilte roepen wij: vergeef ons God,
en maak de wereld heel.

(Rust)

Luister naar wat God ons zegt:
‘Ik maak de hemel en de aarde.
Ik roep jullie om mijn betrouwbare partners te zijn.
Kom en werk met mij mee.
Ik zal altijd bij jullie zijn.’
Amen.

Ruimte voor reflectie en actie, mogelijk met behulp van drama, een symbolische handeling, een verhaal uit de praktijk, gesprek twee aan twee of anders, beelden en media –

Lied

Slotwoorden:
Dat de hemel jullie zegent.
Dat de zon jullie laat stralen.
Dat de regen danst om je laarzen.
Dat de sterren jullie laten glimlachen van verwondering.

Dat de aarde jullie zegent,
en dat jullie de aarde zegenen
door te planten en te protesteren,
door te delen wat je gegeven is.
Amen.

Ga op weg, *
Ga en geniet van Gods wereld,
ga, wees schepper naast God,
ga, zet je in voor recht en waarheid,
ga en houd van je buren,
ga en wandel met God.
Amen.

*ook hier kunnen de regels elk door een ander worden gezegd – spreek de rollen vooraf af, of laat gewoon spontaan komen, door wie het eerste gaat spreken.

Een alternatief slot,
uit de eerste editie van het Iona Abbey Worship Book, p 133:

Dit weten we: de aarde is niet van ons
wij zijn van de aarde.

Dit weten we: alles is met alles verbonden,
zoals levenslijnen mensen met elkaar verbinden.

Dit weten we: wij hebben het web van het leven niet geweven,
wij zijn er enkel een klein draadje van.

Dit weten we: wat we het web aandoen,
doen we onszelf aan.

Laten we danken voor de gave van de schepping.
Laten we danken dat in Christus alle lijnen samenkomen.

Zegen voor ons, God,
de maan boven ons,
de aarde onder ons,
de vrienden om ons heen,
jouw beeld diep in ons.
Amen.

‘U laat toch wel bekende liederen zingen?’ Mooi is het om in een zorgcentrum voor te gaan, en te delen in gebeden en liederen, licht en bijbelwoorden. Ik merk hoe goed het doet, om mensen wakker te zien worden van de liederen die ze uit het hart kennen. Alleen: voor wie is welk lied bekend?
In 1973 werd een Liedboek geïntroduceerd dat voor een deel van de mensen die nu onder mijn gehoor zitten een baken in zee was. Vijftig jaar terug: ‘God heeft het eerste woord’, ‘Zolang er mensen zijn op aarde’, ‘Zing voor de Heer een nieuw gezang’. In deze ‘weeksluiting’ kies ik voor slotlied ‘de maan is opgekomen’, 246b, ook uit de verzameling-1973. Ik zie dat er iets gebeurt bij twee mensen. Na afloop ga ik naar hen toe. De dochter is blij verrast: haar moeder zong mee, en zei daarna dat ze het zo mooi vond. Samen stralen ze.
Nee, dochter is niet thuis in de kerk, in deze muziek, maar geniet van het genieten van haar moeder, en wil meer weten over het lied. Het gesprek over liederen raakt herinneringen aan, het kindergebed, de r.-k. en hervormde wereld die in het huwelijk van haar ouders samenkwamen. Liederen die zacht kunnen maken, zoals deze, wat een schat om te delen!
Laten wij amen zeggen
en ons te slapen leggen.
Kil wordt de avondwind.
God, weer van ons het kwade
en wees in uw genade
met ieder eenzaam mensenkind.
De verzen uit de oude berijming werden ook redelijk meegezongen, trouwens, al merkte ik dat Psalm 34 niet bij de 10 meest bekende toppers hoort. Dat soort dingen weet ik dan weer niet.

Wie wil zingen in de stijl van Iona kan in elk geval terecht bij de twee bundels met vertaalde Ionaliederen. In 2004 verscheen
Liederen & gebeden uit Iona en Glasgow, (‘Iona 1’)
in 2008
Opstaan!, Meer liederen uit Iona, Glasgow en de rest van de wereld. (‘Iona 2’)
Met elkaar geven de bundels een mooi beeld van de diversiteit in muziek en tekst. Naast echte vertelliederen ook canons, vaak ritmisch, soms volksmuziek, soms moderne composities. Steeds is de muziek geschreven om gezongen te worden door mensen zonder bijzondere zangopleiding. De mogelijkheden om het meerstemmig te zingen worden aangeboden in de grotere uitgaven van deze bundels.
Al ruim voor de tijd van boekdrukkunst, beeldschermen en kopieerapparaten zongen mensen samen. Er zijn redelijk wat Ionaliederen die zo, ‘uit het hoofd’, gezongen kunnen worden: de voorzanger of een klein zanggroepje zingt de tekst voor, allen herhalen, en vaak kan er dan zonder moeite een meerstemmig lied gaan klinken. Voor een avondgebed buiten aan het einde van een wandeling, of na een maaltijd waar je geen gedoe met boeken en papier wilt hebben, ideaal. Zulke liederen zijn hier aangegeven met een #.

De uitgever die nauw met de Iona Community verbonden is, de Wild Goose Resource Group, heeft in de loop van ruim 40 jaar een grote hoeveelheid liederen uitgegeven, en die stroom gaat nog steeds door. Het is de moeite waard om je daar op te oriënteren. In het Schotse Liedboek, Church Hymnary 4, verschenen ook diverse nieuwere en oudere Ionaliederen. Daarvan zijn er weer aardig wat, vertaald, opgenomen in het Nederlands Liedboek: Zingen en bidden in huis en kerk, uit 2013. Omdat dat boek op veel plaatsen aanwezig is, bieden we hier een lijst met liederen die rechtstreeks uit de twee Nederlandse Ionabundels komen, daarna een lijst met liederen die naar onze mening goed passen bij Iona, of er rechtstreeks vandaan komen.

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit de bundels Iona 1 en 2,
oftewel ‘Liederen en gebeden’ en ‘Opstaan!’
*= met wijzigingen opgenomen
#= kan papierloos gezongen worden
27a De Heer is mijn licht &
62c Stel je vertrouwen op God alleen* #
131a U helpt mij, Heer, mijn trots te vergeten*
223 Opstaan, morgen, weg je sluiers, dans*
257 Nu het avond is #
301k Kyrie eleison #
309a Gloria a Dios #
308a Gloria in excelsis Deo #
335 Hoor het woord
388 Voor ieder van ons een plaats aan de tafel
406b Heilig, heilig, heilig #
406c Holy, holy, holy Lord #
410 Lamb of God that take away #
426 God to enfold you/God zal je hoeden* #
458 Zuivere vlam #
701 Zij zit als een vogel*
833 Neem mij aan* #
860 Gij die ons hebt geschapen
872 Masithi: Amen #
876 Heel ons leven, de gave van God
932 Rust nu mijn ziel*
956 We kunnen niet meer verder voor je zorgen

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit bundels van de WGRG/ Iona,
of met een duidelijke link, via andere kanalen. Bijvoorbeeld uitgaven van de Wereldraad van Kerken, liederen van bijv. Fred Kaan, Bernadette Farrel

4a Verhoor mij als ik roep tot U
13a Hoe lang vergeet U mij, o God
216 Dit is een morgen als ooit de eerste
303 Zonne en maan
377 Zoals ik ben, kom ik nabij
386 Vier met alles wat in je is
416 Ga met God en Hij zal met je zijn
418 God, schenk ons de kracht
560 Hij ging de weg zo eenzaam
695 Heer, raak mij aan met uw adem
697 Kom Schepper, Geest
706 Dans mee met Vader, Zoon en Geest
707 Dragende, moederlijke God
719 Loof God voor de vruchten van boomgaard en land
725 Gij boden rond Gods troon
738 Kom zing het lied van Eva
821 Dat de weg naar je toekomt
839 Ik danste die morgen toen de schepping begon
844 Icon of grace
849 Zoek de wegen van de wijsheid
877 Ja, ik ben het beeld van onze maker
880 Het leven op aarde is vreugde en rijkdom
881 Gaudeamus hodie
918 Stem die de stenen breekt
929 Zoals de regen onverwacht
936 Luister naar de wind, die een lied van liefde zingt
949 Nu leef ik nog, maar eenmaal komt mijn dood
970 Vlammen zijn er vele
980 Van alle welgeschapen dingen
982 In de bloembol is de krokus
997 – en vele duizenden, ontheemd, gevlucht uit eigen land
1000 Wij zagen hoe het spoor van God
1005 Zoekend naar licht
1014 Geef vrede door van hand tot hand

In ‘Psalmen anders. aanvulling bij Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk’, 2022, zijn ook diverse liederen uit de sferen van Iona opgenomen.
Vertalingen:
20a t. en m. Zdenek Cep, vert. Andries Govaart God zij nabij, als de tijd van crisis komt
50a Andries Govaart, Iona Laat de dank die je brengt, een offer zijn..
77a Roel Bosch, Iona Toen ik moe was, mistroostig
121c Rikkert Zuiderveld Kijk naar boven, naar de bergen
122c John Bell, vert. Elly Zuiderveld-Nieman, mel. Midden-Amerika Ik ben blij

Liederen in samenwerking met John L. Bell gemaakt:
104c Roel Bosch, John Bell God, stralend mooi, de mantel van een vorst
148a Maria de Groot, John Bell Alles verhaalt van U, alles bezingt U
148b Maria de Groot, John Bell Naam boven elke naam #
150d Roel Bosch, Margryt Poortstra, John Bell God vol liefde, recht en waarheid

Liederen in de stijl van Iona:
14a Roel Bosch/ Willeke Smits Ze zijn zo slim
15a Roel Bosch/willeke Smits Bij God te gast
24a Joyce Schoon, Jasper Witteveen Van U is de aarde en alles wat leeft
55a Willem Blonk wie geeft mij de wiekslag van een duif #
120b Roel Bosch, I-to Loh Ik ben een vreemde
135a Roel Bosch, m. Taiwan Halleloeja, u alle eer #

Ook in de bundel Zangen van zoeken en zien, Oecumenische liedbundel, 2015, komen Ionaliederen voor, deels weer heel andere dan in Liedboek 2013.
Uit Iona 1, Liederen en gebeden, 2004:
ZZZ 286 Licht in de nacht / Zuivere vlam #
ZZZ 302 Nu het avond is #
ZZZ 491 Een vogel, ze broedt
ZZZ 564 Take, o take me as I am / Neem mij aan zoals ik ben #
ZZZ 646 Brood – hier gedeeld om het leven
uit Iona 2, Opstaan!, 2008:
ZZZ 147 Vrede wens ik je toe #
ZZZ 293 Kyrie (Bell) #
ZZZ 363 Op God alleen wacht ik
ZZZ 390 Dona nobis pacem in terra #
ZZZ 577 Through our lives #

Deze selecties zijn ruim, maar het zijn wel vooral de meer bedachtzame, meditatieve of liturgische liederen. Zo missen deze selecties een paar van de thema’s die voor Iona zo belangrijk zijn. In de spiritualiteit van Iona zijn navolging, inzet voor vrede en gerechtigheid, verwarring, begeestering, scherpte en ophef zeker ook onderwerpen voor liederen in vieringen.
Te denken valt aan liederen als
Iona I 40, Wil je opstaan en mij volgen,
Iona I 21, O , waar wil je heengaan?,
Iona 2 5, Duurt de oorlog voort,
Voor informatie over deze en veel meer liederen is de website Kerkliedwiki.nl een belangrijke bron.

Ieder jaar is het weer kiezen: welke lezingen gaan we horen in de Paasnacht? De oude liturgie van de Paaswake heeft 12 bijbellezingen, van Genesis door tora en profeten heen, via de brieven naar het Paasevangelie. In een kloosterkerk trekken ze daar gerust drie uur voor uit, of zelfs een hele nacht, maar in een gewone gemeente selecteren we, knippen we er stukjes uit, het is toch mooi als we na een ruim uur klaar zijn. Morgen komt de Paasmorgendienst toch ook nog! Trouwens, ook wie ze alle 12 leest krijgt een beperkte selectie, met veel knipwerk.
En zo komt het dat ik alle jaren de lezing uit Ezechiël 36 over het hoofd zag. Vier verzen, over mensen die een ander hart krijgen, mooi, maar het is nóg weer een beeld van een mens erbij. Totdat ik dit jaar eerder begon, in de verzen die niet in het rooster staan:
Mensenkind, profeteer tegen de bergen van Israël,
zeg tegen de bergen en tegen de heuvels,
tegen de rivierbeddingen en tegen de dalen:
“Dit zegt God, de HEER: bergen van Israël,
jullie bomen zullen weer uitlopen en vrucht dragen voor mijn volk Israël,
want hun komst is ophanden.
Ik zal mij naar jullie toewenden, en jullie zullen weer worden bewerkt en ingezaaid.
Ik zal veel mensen op je laten wonen, heel het volk van Israël,
en de steden zullen weer worden bewoond, de puinhopen weer worden opgebouwd.
Er zullen veel mensen en dieren op je wonen,
en ze zullen talrijk en vruchtbaar zijn.”
Ezechiël 36, fragmenten van vers 1-11, NBV21
Schokkend haast, hoe direct de profeet de ‘natuur’ aanspreekt. Dat woord bestaat helemaal niet in de bijbel – het gaat hier over alles wat ons omgeeft, waar wij deel van uitmaken, die hele bewoonbare wereld, de hof van Eden en alles wat zich daaromheen gevormd heeft. God zelf beurt de bergen en heuvels, bomen en rivieren op: jullie doen weer mee in het grote geheel. Niet verpletterd meer door laarzen, door verwoesting, maar verzorgd, vruchtbaar, levengevend, ontvangend, delend.
De Mens in het Midden, dat was lange tijd de manier om de bijbel te lezen. En van de mens dan vooral de ziel die gered moest worden. Dan is zo’n lezing als deze schokkend: de profeet ziet alles als in één beeld, en als hij iets moois wil schilderen doet alles mee. Het helpt mij om de psalmen die zingen van bomen, rivieren, bergen beter te begrijpen. Het is niet ‘maar beeldspraak’, maar het is een manier van kijken die de mijne wil veranderen. Zie je het landschap? Soms pijnlijk gekwetst, schuldig door de veldslagen, de massamoorden, de vernietiging – als het aan God ligt gaat dat voorbij. Ook dat is de bijbel, op weg naar Pasen. Verander je blik, kijk anders, zegt dat oude boek.
En ja, ik zie er ook beelden bij die eerder bij Goede Vrijdag stilstaan. De verwoeste olijfbomen op het land van Palestijnse boern, de steden in Oekraïne die niemandsland zijn geworden. Dan wens ik dat die stem weer klinkt: ‘Mensenkind, roep tegen de bergen, de rivieren, de dalen, de verwoeste steden…’

ook gepubliceerd in de 40dagenblog van de Noorderlichtgemeente

Psalmen anders!
Voorthuizen 19 februari 2023

Een avonddienst met een ander karakter over Psalmen anders, dat was de vraag. Dat moet dan geen ‘oefen- of demonstratie-middag’ worden, wel echt liturgie. Maar toch ook als geheel een beeld geven van de kracht van de psalmen, en de verschillende vormen waarin ze binnen de liturgie kunnen klinken.
Voor deze dienst koos ik voor de klassieke volgorde in drieën, met een knipoog naar de oude termen ‘ellende, verlossing, dankbaarheid’:
Heimwee
Bevrijding,
Dankbaarheid
In sommige psalmvarianten kunnen de zingende gemeenteleden zo instappen, bij andere is het vooral het refrein dat daartoe uitnodigt, en neemt de zanggroep het voortouw.
Zo ziet het er dan uit.

Orde van dienst

Openingszang: Psalm 84: Lied 84c vers 1 en 2 – allen ORGEL
tekst Psalm 84:2-4, 7,9, 11-13, Jan Beuving, melodie Genève 1561

Drempelgebed (met woorden uit de psalmen:)
Voorganger:
God, U roept de dag wakker te worden;
U zegt de morgen dat ze de aarde mag wekken.
Allen: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!
V.: De velden en de akkers zingen van vreugde,
de bomen klappen in de handen.
A.: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!
V.: De leiders van de aarde buigen voor u,
de armen en vervolgden dansen van blijdschap.
A.: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!
V.: Uw liefde en recht houden altijd stand,
fris als de morgen, zeker als de opgaande zon.
A.: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!

V.: Heer, open onze lippen
A.: EN ONZE MOND ZAL UW LOF VERKONDIGEN.

deel 1: Heimwee

Lezing van Psalm 93: het lied van de zee

Zingen: Lied 93b ORGEL
tekst Dieuwke Parlevliet, melodie Margaretha de Jong
refrein, en vers 1: Zanggroep (vrouwen)
refrein: allen
vers 2: Zanggroep (mannen)
refrein, vers 3 en refrein2: allen

Psalm 12: onrecht en verlangen naar zuiverheid

Zingen: Lied 12b tekst en melodie Rikkert Zuiderveld
Gezongen door Zanggroep, wie wil zingt mee, vanaf vers 2 PIANO

Psalm 55a: verlangen naar een plaats waar het veilig is PIANO

Zingen: Lied 55a tekst Psalm 55:, melodie Willem Blonk
Zanggroep 1x, daarna Zanggroep 3x in canon
Daarna 1x allen

Stilte en PIANOSPEL

deel 2: Bevrijding

Lezing van Psalm 42 en 43, NBV21,
refrein steeds gesproken door ALLEN:
WAT BEN JE BEDROEFD, MIJN ZIEL,
EN ONRUSTIG IN MIJ.
VESTIG JE HOOP OP GOD,
EENS ZAL IK HEM WEER LOVEN,
MIJN GOD, DIE MIJ ZIET EN REDT.

Zingen: Lied 42b tekst Jan Beuving, melodie Erik Vlasblom
Vers 1, refrein en vers 2: Zanggroep PIANO
refrein, vers 3 en refrein 2: allen

Psalm 48: een psalm van veilig wonen

Zingen: Lied 48a ORGEL
tekst Anneke Meiners, bij Psalm 48, melodie Willeke Smits
Vers 1 en 2 Zanggroep,
vers 1 allen

Overdenking

Psalm 121: thuiskomen in de stad van God

Zingen: Lied 121c tekst Rikkert Zuiderveld, melodie uit Colombia
Vers 1: Zanggroep (vrouwen) PIANO
Vers 2: allen
Vers 3: Zanggroep (mannen)
Vers 4: allen

deel 3: Dankbaarheid

Psalm 111, ik wil de Eeuwige loven

Zingen: Lied 111b ORGEL
tekst Psalm 111:1.3-5, 9,10, NBV21, melodie Willeke Smits
refrein: Zanggroep, daarna allen
strofe 1: Zanggroep
refrein: allen
strofe 2: Zanggroep
Refrein: allen
strofe 3: Zanggroep
refrein: allen

Psalm 50: een offer van dank

Zingen: Lied 50a ORGEL
tekst Andries Govaart, melodie John Bell, Iona-community
refrein: Zanggroep, daarna allen
verzen: Zanggroep
refrein: allen
Wie wil zingt mee met de verzen vanaf vers 3.

Een offer van dank: collecte

Dankzegging en voorbede

Zingen : Lied 148a ORGEL
tekst Maria de Groot, bij Psalm 148, melodie John Bell
Vers 1 : Zanggroep
Vers 2 en 3 : allen
vers 3 : a capella door Zanggroep

Zegen
Als ‘amen’ op de zegen zingen we Lied 150a ORGEL
tekst Henry Baker, bij Psalm 150,
vertaling Gert Landman, melodie Hubert Parry
Vers 1: allen
vers 2: Zanggroep
Vers 3 en 4: allen