Roel Bosch

Zondag 24 september, startzondag in onze kerk. Ook de zondag dat ik 40 jaar dominee ben. We vieren het! En sluiten aan bij de lange stoet van mensen die meegaan. Vandaar ook dit credo, een van de zeven in het boekje ‘Vieren’ , teksten uit de Iona Community. Ik liet de laatste regel van elke strofe aansluiten bij ons thema: ‘Ga je mee?’

Wij geloven in God
die een zwervend volk tot zijn vriend maakte,
en het riep vanuit de slavernij de vrijheid in,
en die Rachab, Tamar, Ruth, Batseba riep om mee te gaan,
en hen van buitenstaanders ambassadeurs van Gods bedoelingen maakte –
met hen gaan we mee.

Wij geloven in Jezus,
die vereerd werd door Perzische wijzen,
die als vluchteling asiel zocht en vond in Egypte,
die aan Syriërs de liefde van God verkondigde,
die Grieken interesseerde voor wat hij zei en deed,
wiens eerste evangelist een Samaritaanse was,
die in een Romein een geloof zonder weerga ontdekte,
die zag dat zijn kruis gedragen werd door een Libiër,
en die uitsteeg boven zijn moederland,
en zo overal aanwezig kan zijn –
met hem gaan we mee.

Wij geloven in de heilige Geest,
die met Pinksteren bewees dat de hemel geen lievelingstaal kent,
die door de doop van de Ethiopiër duidelijk maakte dat racisme en geloof niet samengaan,
en die kerken stichtte in oude en nieuwe werelden, in al die verschillende culturen –
die Geest willen we volgen.

Wij geloven dat we God boven alles kennen door Jezus
en tegelijk bevestigen we
dat God aanwezig is bij mensen
die Christus niet als hun Heer kennen. –
we willen meegaan met allen die de weg van heelheid, vrede en recht gaan.

We geloven dat het koninkrijk van God
groter is dan de kerk
en dat de liefde van God
ons begrip te boven gaat.
Daarom vieren we dat Gods wegen niet samenvallen met onze wegen,
dat God zelf de goede bondgenoten kiest,
en zelf het recht heeft
alle menselijke verwachtingen te overstijgen.
We zegenen God voor altijd!

Credo in ‘Vieren met teksten van de Wild Goose Resource group’ p 115, in verbondenheid met de wereldwijde kerk

Iona Abbey Worship Book 2d ed, 165-168

**** Op dit moment werkt Iona Community Nederland aan een vertaling van het Iona Abbey Worship Book. Hier een eerste vrucht, de liturgie die wekelijks in Iona Abbey op de dag van de schepping gevolgd wordt.
Het is een voorlopige versie, groepswerk. ****

De mensen komen bij elkaar

God roept de mensheid op om zorg te hebben voor alles wat leeft. Toegegeven, door de eeuwen heen is de christelijke kerk daar niet altijd goed in geweest. Nu, nu we weten en ervaren dat het klimaat verandert, kunnen we ons niet langer op de vlakte houden. In ons gebed en in ons gedrag antwoorden we op Gods oproep.
De meeste teksten worden gelezen door een voorganger, de tekst die vet staat kan door allen worden gezegd. Het is goed om de soloteksten onder meerdere voorgangers en lezers te verdelen. Bijvoorbeeld bij het begin: dan klinken de woorden ‘God boven ons’, ‘God onder ons’ etc uit verschillende hoeken.

Woord van welkom en toelichting

Bij het begin
God boven ons –
bomen en vogels,
het zonlicht, sterren en maan –
God boven ons.

God onder ons –
aarde, zand en beken,
wortels en keien –
God onder ons.

God om ons heen –
zeeën en winden,
steden, dorpen,
dieren, mensen –
God om ons heen.

God binnenin ons –
hopen, huilen en lachen
liefde en verwondering –
God binnenin ons.

God boven ons,
God onder ons,
God om ons heen,
God binnenin,
we vieren dat Jij ons maakte,
dat Jij van ons houdt,
dat Jij ons roept
om met Jou te werken en te rusten.

Lied

Gebed van dank tot God die schept
Laten we bidden
Dank Je, God, dank voor schoonheid:
de twinkeling in de blik van wie al zoveel gezien heeft,
de vrolijke lach van het kind.
Dank om bomen die groen worden en rijp op het gras,
prachtige gebouwen en de overvloed van bloemen in de zomer.
Dank, voor schoonheid.
Dank Je, God, voor scheppende kracht:
de kunst van de wever,
de verbeelding van de webdesigner,
dank voor bakkers en dansers en puzzelmakers,
voor spinnenwebben en muurschilderingen.
Dank, voor scheppende kracht.
Dank Je, God, voor overvloed:
voor zaden en regendruppels,
zandkorrels en eindeloze melkwegen,
dank je voor meeuwen, plankton en scholen makreel,
kronkelende wormen en gouden paardenbloemen.
Dank, voor overvloed.
Dank Je voor jouw wereld, God,
voor onze plaats daarin – en dat wij daar deel van zijn.
Dank dat Jij maakt en schept,
en dat Jij ook ons vormde tot makers en scheppers.

Help ons van schepping te houden zoals Jij dat zelf ook doet,
om risico’s te nemen zoals Jezus dat deed,
en trek ons naar binnen in de onstuimige verwondering
van jouw Heilige Geest,
vandaag en alle dagen.

Lezingen

Gebed van spijt
In het licht van jouw woord
en jouw vraag om voor het geschapene te zorgen
komen we bij Jou en zeggen:
Sorry, God,
voor wat we verknoeid hebben,
voor verkeerde keuzes,
voor mensen die door ons de dupe zijn geworden,
voor het beschadigen van jouw wereld.
Sorry, God.

In stilte roepen wij: vergeef ons God,
en maak de wereld heel.

(Rust)

Luister naar wat God ons zegt:
‘Ik maak de hemel en de aarde.
Ik roep jullie om mijn betrouwbare partners te zijn.
Kom en werk met mij mee.
Ik zal altijd bij jullie zijn.’
Amen.

Ruimte voor reflectie en actie, mogelijk met behulp van drama, een symbolische handeling, een verhaal uit de praktijk, gesprek twee aan twee of anders, beelden en media –

Lied

Slotwoorden:
Dat de hemel jullie zegent.
Dat de zon jullie laat stralen.
Dat de regen danst om je laarzen.
Dat de sterren jullie laten glimlachen van verwondering.

Dat de aarde jullie zegent,
en dat jullie de aarde zegenen
door te planten en te protesteren,
door te delen wat je gegeven is.
Amen.

Ga op weg, *
Ga en geniet van Gods wereld,
ga, wees schepper naast God,
ga, zet je in voor recht en waarheid,
ga en houd van je buren,
ga en wandel met God.
Amen.

*ook hier kunnen de regels elk door een ander worden gezegd – spreek de rollen vooraf af, of laat gewoon spontaan komen, door wie het eerste gaat spreken.

Een alternatief slot,
uit de eerste editie van het Iona Abbey Worship Book, p 133:

Dit weten we: de aarde is niet van ons
wij zijn van de aarde.

Dit weten we: alles is met alles verbonden,
zoals levenslijnen mensen met elkaar verbinden.

Dit weten we: wij hebben het web van het leven niet geweven,
wij zijn er enkel een klein draadje van.

Dit weten we: wat we het web aandoen,
doen we onszelf aan.

Laten we danken voor de gave van de schepping.
Laten we danken dat in Christus alle lijnen samenkomen.

Zegen voor ons, God,
de maan boven ons,
de aarde onder ons,
de vrienden om ons heen,
jouw beeld diep in ons.
Amen.

‘U laat toch wel bekende liederen zingen?’ Mooi is het om in een zorgcentrum voor te gaan, en te delen in gebeden en liederen, licht en bijbelwoorden. Ik merk hoe goed het doet, om mensen wakker te zien worden van de liederen die ze uit het hart kennen. Alleen: voor wie is welk lied bekend?
In 1973 werd een Liedboek geïntroduceerd dat voor een deel van de mensen die nu onder mijn gehoor zitten een baken in zee was. Vijftig jaar terug: ‘God heeft het eerste woord’, ‘Zolang er mensen zijn op aarde’, ‘Zing voor de Heer een nieuw gezang’. In deze ‘weeksluiting’ kies ik voor slotlied ‘de maan is opgekomen’, 246b, ook uit de verzameling-1973. Ik zie dat er iets gebeurt bij twee mensen. Na afloop ga ik naar hen toe. De dochter is blij verrast: haar moeder zong mee, en zei daarna dat ze het zo mooi vond. Samen stralen ze.
Nee, dochter is niet thuis in de kerk, in deze muziek, maar geniet van het genieten van haar moeder, en wil meer weten over het lied. Het gesprek over liederen raakt herinneringen aan, het kindergebed, de r.-k. en hervormde wereld die in het huwelijk van haar ouders samenkwamen. Liederen die zacht kunnen maken, zoals deze, wat een schat om te delen!
Laten wij amen zeggen
en ons te slapen leggen.
Kil wordt de avondwind.
God, weer van ons het kwade
en wees in uw genade
met ieder eenzaam mensenkind.
De verzen uit de oude berijming werden ook redelijk meegezongen, trouwens, al merkte ik dat Psalm 34 niet bij de 10 meest bekende toppers hoort. Dat soort dingen weet ik dan weer niet.

Wie wil zingen in de stijl van Iona kan in elk geval terecht bij de twee bundels met vertaalde Ionaliederen. In 2004 verscheen
Liederen & gebeden uit Iona en Glasgow, (‘Iona 1’)
in 2008
Opstaan!, Meer liederen uit Iona, Glasgow en de rest van de wereld. (‘Iona 2’)
Met elkaar geven de bundels een mooi beeld van de diversiteit in muziek en tekst. Naast echte vertelliederen ook canons, vaak ritmisch, soms volksmuziek, soms moderne composities. Steeds is de muziek geschreven om gezongen te worden door mensen zonder bijzondere zangopleiding. De mogelijkheden om het meerstemmig te zingen worden aangeboden in de grotere uitgaven van deze bundels.
Al ruim voor de tijd van boekdrukkunst, beeldschermen en kopieerapparaten zongen mensen samen. Er zijn redelijk wat Ionaliederen die zo, ‘uit het hoofd’, gezongen kunnen worden: de voorzanger of een klein zanggroepje zingt de tekst voor, allen herhalen, en vaak kan er dan zonder moeite een meerstemmig lied gaan klinken. Voor een avondgebed buiten aan het einde van een wandeling, of na een maaltijd waar je geen gedoe met boeken en papier wilt hebben, ideaal. Zulke liederen zijn hier aangegeven met een #.

De uitgever die nauw met de Iona Community verbonden is, de Wild Goose Resource Group, heeft in de loop van ruim 40 jaar een grote hoeveelheid liederen uitgegeven, en die stroom gaat nog steeds door. Het is de moeite waard om je daar op te oriënteren. In het Schotse Liedboek, Church Hymnary 4, verschenen ook diverse nieuwere en oudere Ionaliederen. Daarvan zijn er weer aardig wat, vertaald, opgenomen in het Nederlands Liedboek: Zingen en bidden in huis en kerk, uit 2013. Omdat dat boek op veel plaatsen aanwezig is, bieden we hier een lijst met liederen die rechtstreeks uit de twee Nederlandse Ionabundels komen, daarna een lijst met liederen die naar onze mening goed passen bij Iona, of er rechtstreeks vandaan komen.

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit de bundels Iona 1 en 2,
oftewel ‘Liederen en gebeden’ en ‘Opstaan!’
*= met wijzigingen opgenomen
#= kan papierloos gezongen worden
27a De Heer is mijn licht &
62c Stel je vertrouwen op God alleen* #
131a U helpt mij, Heer, mijn trots te vergeten*
223 Opstaan, morgen, weg je sluiers, dans*
257 Nu het avond is #
301k Kyrie eleison #
309a Gloria a Dios #
308a Gloria in excelsis Deo #
335 Hoor het woord
388 Voor ieder van ons een plaats aan de tafel
406b Heilig, heilig, heilig #
406c Holy, holy, holy Lord #
410 Lamb of God that take away #
426 God to enfold you/God zal je hoeden* #
458 Zuivere vlam #
701 Zij zit als een vogel*
833 Neem mij aan* #
860 Gij die ons hebt geschapen
872 Masithi: Amen #
876 Heel ons leven, de gave van God
932 Rust nu mijn ziel*
956 We kunnen niet meer verder voor je zorgen

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit bundels van de WGRG/ Iona,
of met een duidelijke link, via andere kanalen. Bijvoorbeeld uitgaven van de Wereldraad van Kerken, liederen van bijv. Fred Kaan, Bernadette Farrel

4a Verhoor mij als ik roep tot U
13a Hoe lang vergeet U mij, o God
216 Dit is een morgen als ooit de eerste
303 Zonne en maan
377 Zoals ik ben, kom ik nabij
386 Vier met alles wat in je is
416 Ga met God en Hij zal met je zijn
418 God, schenk ons de kracht
560 Hij ging de weg zo eenzaam
695 Heer, raak mij aan met uw adem
697 Kom Schepper, Geest
706 Dans mee met Vader, Zoon en Geest
707 Dragende, moederlijke God
719 Loof God voor de vruchten van boomgaard en land
725 Gij boden rond Gods troon
738 Kom zing het lied van Eva
821 Dat de weg naar je toekomt
839 Ik danste die morgen toen de schepping begon
844 Icon of grace
849 Zoek de wegen van de wijsheid
877 Ja, ik ben het beeld van onze maker
880 Het leven op aarde is vreugde en rijkdom
881 Gaudeamus hodie
918 Stem die de stenen breekt
929 Zoals de regen onverwacht
936 Luister naar de wind, die een lied van liefde zingt
949 Nu leef ik nog, maar eenmaal komt mijn dood
970 Vlammen zijn er vele
980 Van alle welgeschapen dingen
982 In de bloembol is de krokus
997 – en vele duizenden, ontheemd, gevlucht uit eigen land
1000 Wij zagen hoe het spoor van God
1005 Zoekend naar licht
1014 Geef vrede door van hand tot hand

In ‘Psalmen anders. aanvulling bij Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk’, 2022, zijn ook diverse liederen uit de sferen van Iona opgenomen.
Vertalingen:
20a t. en m. Zdenek Cep, vert. Andries Govaart God zij nabij, als de tijd van crisis komt
50a Andries Govaart, Iona Laat de dank die je brengt, een offer zijn..
77a Roel Bosch, Iona Toen ik moe was, mistroostig
121c Rikkert Zuiderveld Kijk naar boven, naar de bergen
122c John Bell, vert. Elly Zuiderveld-Nieman, mel. Midden-Amerika Ik ben blij

Liederen in samenwerking met John L. Bell gemaakt:
104c Roel Bosch, John Bell God, stralend mooi, de mantel van een vorst
148a Maria de Groot, John Bell Alles verhaalt van U, alles bezingt U
148b Maria de Groot, John Bell Naam boven elke naam #
150d Roel Bosch, Margryt Poortstra, John Bell God vol liefde, recht en waarheid

Liederen in de stijl van Iona:
14a Roel Bosch/ Willeke Smits Ze zijn zo slim
15a Roel Bosch/willeke Smits Bij God te gast
24a Joyce Schoon, Jasper Witteveen Van U is de aarde en alles wat leeft
55a Willem Blonk wie geeft mij de wiekslag van een duif #
120b Roel Bosch, I-to Loh Ik ben een vreemde
135a Roel Bosch, m. Taiwan Halleloeja, u alle eer #

Ook in de bundel Zangen van zoeken en zien, Oecumenische liedbundel, 2015, komen Ionaliederen voor, deels weer heel andere dan in Liedboek 2013.
Uit Iona 1, Liederen en gebeden, 2004:
ZZZ 286 Licht in de nacht / Zuivere vlam #
ZZZ 302 Nu het avond is #
ZZZ 491 Een vogel, ze broedt
ZZZ 564 Take, o take me as I am / Neem mij aan zoals ik ben #
ZZZ 646 Brood – hier gedeeld om het leven
uit Iona 2, Opstaan!, 2008:
ZZZ 147 Vrede wens ik je toe #
ZZZ 293 Kyrie (Bell) #
ZZZ 363 Op God alleen wacht ik
ZZZ 390 Dona nobis pacem in terra #
ZZZ 577 Through our lives #

Deze selecties zijn ruim, maar het zijn wel vooral de meer bedachtzame, meditatieve of liturgische liederen. Zo missen deze selecties een paar van de thema’s die voor Iona zo belangrijk zijn. In de spiritualiteit van Iona zijn navolging, inzet voor vrede en gerechtigheid, verwarring, begeestering, scherpte en ophef zeker ook onderwerpen voor liederen in vieringen.
Te denken valt aan liederen als
Iona I 40, Wil je opstaan en mij volgen,
Iona I 21, O , waar wil je heengaan?,
Iona 2 5, Duurt de oorlog voort,
Voor informatie over deze en veel meer liederen is de website Kerkliedwiki.nl een belangrijke bron.

Ieder jaar is het weer kiezen: welke lezingen gaan we horen in de Paasnacht? De oude liturgie van de Paaswake heeft 12 bijbellezingen, van Genesis door tora en profeten heen, via de brieven naar het Paasevangelie. In een kloosterkerk trekken ze daar gerust drie uur voor uit, of zelfs een hele nacht, maar in een gewone gemeente selecteren we, knippen we er stukjes uit, het is toch mooi als we na een ruim uur klaar zijn. Morgen komt de Paasmorgendienst toch ook nog! Trouwens, ook wie ze alle 12 leest krijgt een beperkte selectie, met veel knipwerk.
En zo komt het dat ik alle jaren de lezing uit Ezechiël 36 over het hoofd zag. Vier verzen, over mensen die een ander hart krijgen, mooi, maar het is nóg weer een beeld van een mens erbij. Totdat ik dit jaar eerder begon, in de verzen die niet in het rooster staan:
Mensenkind, profeteer tegen de bergen van Israël,
zeg tegen de bergen en tegen de heuvels,
tegen de rivierbeddingen en tegen de dalen:
“Dit zegt God, de HEER: bergen van Israël,
jullie bomen zullen weer uitlopen en vrucht dragen voor mijn volk Israël,
want hun komst is ophanden.
Ik zal mij naar jullie toewenden, en jullie zullen weer worden bewerkt en ingezaaid.
Ik zal veel mensen op je laten wonen, heel het volk van Israël,
en de steden zullen weer worden bewoond, de puinhopen weer worden opgebouwd.
Er zullen veel mensen en dieren op je wonen,
en ze zullen talrijk en vruchtbaar zijn.”
Ezechiël 36, fragmenten van vers 1-11, NBV21
Schokkend haast, hoe direct de profeet de ‘natuur’ aanspreekt. Dat woord bestaat helemaal niet in de bijbel – het gaat hier over alles wat ons omgeeft, waar wij deel van uitmaken, die hele bewoonbare wereld, de hof van Eden en alles wat zich daaromheen gevormd heeft. God zelf beurt de bergen en heuvels, bomen en rivieren op: jullie doen weer mee in het grote geheel. Niet verpletterd meer door laarzen, door verwoesting, maar verzorgd, vruchtbaar, levengevend, ontvangend, delend.
De Mens in het Midden, dat was lange tijd de manier om de bijbel te lezen. En van de mens dan vooral de ziel die gered moest worden. Dan is zo’n lezing als deze schokkend: de profeet ziet alles als in één beeld, en als hij iets moois wil schilderen doet alles mee. Het helpt mij om de psalmen die zingen van bomen, rivieren, bergen beter te begrijpen. Het is niet ‘maar beeldspraak’, maar het is een manier van kijken die de mijne wil veranderen. Zie je het landschap? Soms pijnlijk gekwetst, schuldig door de veldslagen, de massamoorden, de vernietiging – als het aan God ligt gaat dat voorbij. Ook dat is de bijbel, op weg naar Pasen. Verander je blik, kijk anders, zegt dat oude boek.
En ja, ik zie er ook beelden bij die eerder bij Goede Vrijdag stilstaan. De verwoeste olijfbomen op het land van Palestijnse boern, de steden in Oekraïne die niemandsland zijn geworden. Dan wens ik dat die stem weer klinkt: ‘Mensenkind, roep tegen de bergen, de rivieren, de dalen, de verwoeste steden…’

ook gepubliceerd in de 40dagenblog van de Noorderlichtgemeente

Psalmen anders!
Voorthuizen 19 februari 2023

Een avonddienst met een ander karakter over Psalmen anders, dat was de vraag. Dat moet dan geen ‘oefen- of demonstratie-middag’ worden, wel echt liturgie. Maar toch ook als geheel een beeld geven van de kracht van de psalmen, en de verschillende vormen waarin ze binnen de liturgie kunnen klinken.
Voor deze dienst koos ik voor de klassieke volgorde in drieën, met een knipoog naar de oude termen ‘ellende, verlossing, dankbaarheid’:
Heimwee
Bevrijding,
Dankbaarheid
In sommige psalmvarianten kunnen de zingende gemeenteleden zo instappen, bij andere is het vooral het refrein dat daartoe uitnodigt, en neemt de zanggroep het voortouw.
Zo ziet het er dan uit.

Orde van dienst

Openingszang: Psalm 84: Lied 84c vers 1 en 2 – allen ORGEL
tekst Psalm 84:2-4, 7,9, 11-13, Jan Beuving, melodie Genève 1561

Drempelgebed (met woorden uit de psalmen:)
Voorganger:
God, U roept de dag wakker te worden;
U zegt de morgen dat ze de aarde mag wekken.
Allen: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!
V.: De velden en de akkers zingen van vreugde,
de bomen klappen in de handen.
A.: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!
V.: De leiders van de aarde buigen voor u,
de armen en vervolgden dansen van blijdschap.
A.: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!
V.: Uw liefde en recht houden altijd stand,
fris als de morgen, zeker als de opgaande zon.
A.: GROOT IS UW NAAM,
GROOT IS UW LIEFDE!

V.: Heer, open onze lippen
A.: EN ONZE MOND ZAL UW LOF VERKONDIGEN.

deel 1: Heimwee

Lezing van Psalm 93: het lied van de zee

Zingen: Lied 93b ORGEL
tekst Dieuwke Parlevliet, melodie Margaretha de Jong
refrein, en vers 1: Zanggroep (vrouwen)
refrein: allen
vers 2: Zanggroep (mannen)
refrein, vers 3 en refrein2: allen

Psalm 12: onrecht en verlangen naar zuiverheid

Zingen: Lied 12b tekst en melodie Rikkert Zuiderveld
Gezongen door Zanggroep, wie wil zingt mee, vanaf vers 2 PIANO

Psalm 55a: verlangen naar een plaats waar het veilig is PIANO

Zingen: Lied 55a tekst Psalm 55:, melodie Willem Blonk
Zanggroep 1x, daarna Zanggroep 3x in canon
Daarna 1x allen

Stilte en PIANOSPEL

deel 2: Bevrijding

Lezing van Psalm 42 en 43, NBV21,
refrein steeds gesproken door ALLEN:
WAT BEN JE BEDROEFD, MIJN ZIEL,
EN ONRUSTIG IN MIJ.
VESTIG JE HOOP OP GOD,
EENS ZAL IK HEM WEER LOVEN,
MIJN GOD, DIE MIJ ZIET EN REDT.

Zingen: Lied 42b tekst Jan Beuving, melodie Erik Vlasblom
Vers 1, refrein en vers 2: Zanggroep PIANO
refrein, vers 3 en refrein 2: allen

Psalm 48: een psalm van veilig wonen

Zingen: Lied 48a ORGEL
tekst Anneke Meiners, bij Psalm 48, melodie Willeke Smits
Vers 1 en 2 Zanggroep,
vers 1 allen

Overdenking

Psalm 121: thuiskomen in de stad van God

Zingen: Lied 121c tekst Rikkert Zuiderveld, melodie uit Colombia
Vers 1: Zanggroep (vrouwen) PIANO
Vers 2: allen
Vers 3: Zanggroep (mannen)
Vers 4: allen

deel 3: Dankbaarheid

Psalm 111, ik wil de Eeuwige loven

Zingen: Lied 111b ORGEL
tekst Psalm 111:1.3-5, 9,10, NBV21, melodie Willeke Smits
refrein: Zanggroep, daarna allen
strofe 1: Zanggroep
refrein: allen
strofe 2: Zanggroep
Refrein: allen
strofe 3: Zanggroep
refrein: allen

Psalm 50: een offer van dank

Zingen: Lied 50a ORGEL
tekst Andries Govaart, melodie John Bell, Iona-community
refrein: Zanggroep, daarna allen
verzen: Zanggroep
refrein: allen
Wie wil zingt mee met de verzen vanaf vers 3.

Een offer van dank: collecte

Dankzegging en voorbede

Zingen : Lied 148a ORGEL
tekst Maria de Groot, bij Psalm 148, melodie John Bell
Vers 1 : Zanggroep
Vers 2 en 3 : allen
vers 3 : a capella door Zanggroep

Zegen
Als ‘amen’ op de zegen zingen we Lied 150a ORGEL
tekst Henry Baker, bij Psalm 150,
vertaling Gert Landman, melodie Hubert Parry
Vers 1: allen
vers 2: Zanggroep
Vers 3 en 4: allen

Bewerkte inleiding, op de Inspiratiemiddag,
14 mei 2022 Nicolaikerk Utrecht

Voor wie er niet bij kon zijn, of het nog eens wil nalezen, hier een weergave van mijn verhaal bij de presentatie van Psalmen anders.

– 1. Vanuit Calvijn en Luther
–
– Vooraf: 100c, Juich luid voor God en speel en zing

– Psalm 100, op z’n Geneefs, een melodie die ruim 4 eeuwen meegaat, die klinkt als een klok, een inhoud die open en gastvrij is, een van de toppers uit de collectie van Calvijn. Een vorm die doet wat Calvijn zo graag wilde: de psalmen in de mond van de gemeente leggen. De psalmen: geen boek voor theologen en schriftgeleerden, voor een kerkelijk koor, voor de monialen in het klooster, maar voor de kinderen in het weeshuis. Die mochten ze aan de gemeente aanleren. Zo ook deze vorm, uit Psalmen anders: ga er maar aan staan. Kinderen, maar niet alleen zij, kunnen er op in beweging komen. Of tada zingen, als lezen nog niet lukt.
– Die wil van Calvijn: de psalmen voor iedereen, liep stuk op de praktijk. In 470 jaar psalmberijming staan 15 psalmen bovenaan, 35 worden ook wel gezongen, 100 zijn vrijwel onbekend.
– Is het de inhoud? Psalmen vol woede, boosheid, ongeloof, verlatenheid bieden geen lichte thema’s, 58, 109,
– omgekeerd, sommige zijn wel erg simpel van tekst, licht en probleemloos, geen ellende of verlossing te bekennen. 15, 131.
– Ligt dat aan de muziek? Soms wel, dan past het Franse muzikaal idioom niet goed op de Nederlandse taal. Psalm 23! De melodie van renaissancemuziek komt ver van ons af te staan.
– Is dat de tekst? die prachtige dichterlijke tekst uit de jaren 1950 drijft steeds verder van onze taal weg. Hoe dan ook, in Liedboek 2013 komen 90 psalmen alleen in de Geneefse vorm voor, en ze zijn meestal onbekend.
– Voor Luther waren de psalmen minstens zo belangrijk. Van zeven kernpsalmen verzorgde hij een Duitse tekst. Anders dan Calvijn: niet vers voor vers, maar hij gaf een nieuwe vorm aan het oude. Een vaste burcht, 46, incl. die regel over ‘delf vrouw en kinderen ’t graf’. 130, Uit angst en nood, Aus tiefer Not, met die bijzondere tekstuitbeelding in de muziek. Psalmlied, kan je het noemen.
– De psalmen kunnen van ons wegdrijven, maar komen dan ook weer via omwegen terug. De oeremoties, dat waar je niet over spreekt, blijken onuitstaanbaar dichtbij te blijven. Kan zingen dan toch helpen? Willem Barnard, zijn leven lang met de psalmen bezig, noemde het eerste van vier boekjes over de psalmen ‘Tegen David aan praten’. Veel van wat u in Psalmen anders vindt heeft daar wat van weg. Er zijn letterlijke berijmingen, dan vindt u ook de versnummers die berijmd zijn terug; maar ook psalmliederen, ook gesprekken, stem en tegenstem. Neem 93, De psalm van de zee, de mooie zee, de angstaanjagende zee – een oude psalm kan nieuwe vragen dichtbij brengen.
– 93b Uw kracht als de machtigste golf
–
– 2. Vanuit de bronnen
– Je kunt ook van de andere kant beginnen: dat oude Hebreeuwse boek, met poëzie in een stijl die niet lijkt op de onze, uit een tijd waarin taal en muziek anders werkten, geen boekdrukkunst, laat staan beamers. Hoe zouden ze toen geklonken hebben? Met een priesterkoor die de grote lappen zong, en een volk dat in een refrein of herhaling, sela, kon antwoorden?
– Of sommige als solotekst, zeg maar: spoken word?
– Of alleen maar met een snaarinstrument, in de binnenkamer, zoals dat er soms bij staat?
– We leven in boeiende tijden: er zijn zoveel vormen van tekst en muziek.
– Die Hebreeuwse brontaal en broncultuur daagt ons ook uit om af te stappen van een verplichting om er 150 strofeliederen van te maken.
– Het kan ook anders:
– tekst gesproken door een enkeling, respons door allen, zoals bij 123.
– Of zoals het in 134 heel duidelijk is: een stem en tegenstem van de pelgrims die de tempel verlaten, tegenover het priesterkoor.
– Met dat als gedachte hielden we als redactie juist de minder bekende psalmen tegen het licht.
– Déze invalshoek, deze gedachte, misschien alleen maar: dit vers verdient een vorm, vonden we dan. Welke tekstvrouw of man zou zich bij die insteek thuis voelen?
– Soms kwamen we dan bij een singer songwriter uit, 42,
– bij een spoken word artiest, 109,
– bij iemand die de pijn van een voor hem gesloten geloofsgemeenschap van binnen uit gevoeld had, 58.
– Wat er uitkwam is, misschien nog wel meer dan het liedboek, te breed voor één gemeente, één kerkelijke atmosfeer. In Nederland onderscheiden kenners acht mentality-groups, vooral uit twee daarvan lopen ook mensen in de meeste kerken rond. In onze liedcultuur mag het toch wel net iets meer zijn? Het Songfestival zullen we met deze collectie niet halen, maar hier of daar een knipoog daarnaar moet kunnen – zoals S10 met haar song knipoogt naar Psalm 130. Het psalmboek is toch niet beperkt tot één of twee groepen?
– Psalmen kunnen schokkend concreet zijn: emoties springen zo op. Mijn God, waarom blijft u slapen? Maar ook voor de lichamelijkheid is ruimte, de pijn in lichaam en ziel vindt direct woorden. Nieren en moederschoot, hart en buik, ze doen mee – maar vragen dan soms toch een vertaalslag naar een cultuur waarin nieren en hart vooral als medisch bekend zijn. In 16c kunt u daar een voorbeeld van tegenkomen.
– We gaven niet alleen nieuwe opdrachten. Een enkele keer kwamen we een tekst of lied tegen dat we zo een plaats konden geven. Die pijnlijke psalm 129, ‘o God, ze ploegden over mijn rug’, kwamen we tegen in een bundel herdichte psalmen van Sybren van der Zee. Cor de Jong schreef de melodie. Zij waren het…

3. Werkwijze, een paar kenmerken
Kenmerkend voor een psalmberijming is: voor je het weet heb je veel meer Nederlandse dan Hebreeuwse tekst. De psalm wordt een lange reeks verzen, waarvan sommige veel, de meeste nooit gezongen worden. Psalm 68, Geloofd zij God met diepst ontzag, prachtig en zo onmisbaar. Maar wat jammer dat de vrouwen uit deze psalm zelden of nooit bezongen worden, net zo min als de duiven.
In de laatste jaren is mede dankzij Tomas Halik de verborgenheid van God een thema dat aandacht krijgt. De wereldontwikkelingen nu maken dat thema alleen maar actueler. Wat jammer dat het in Psalm 89, met 18 strofen met lange regels, amper herkenbaar is.
Van deze en negen andere psalmen vroegen we dichters om een nieuwe Nederlandse tekst van een deel van het Hebreeuwse origineel op de Geneefse melodie.
Maar niet voor elke psalm is een nieuwe berijming voor de hand liggend. Een van de berijmers van toen was Willem Barnard. Hij kijkt terug op zijn Psalm 29. Mooi werk hoor, zegt hij. Maar ik zou het nu heel anders doen. Zeven keer klinkt in de bijbelse psalm de Stem van de Eeuwige. En het laatste woord is Vrede. Dát zou ik willen laten klinken; dat kan nooit als je het bij de strofevorm houdt. Zo kwamen we tot 29a.
Het psalmboek is heel zorgvuldig gecomponeerd. Soms stelt ons dat wel voor een raadsel. 42 en 43 is één psalm, met drie keer hetzelfde refrein, en met als midden Psalm 42:9. We vroegen een duo om daar een nieuwe vorm van te maken, een lied met refrein.
Psalm 120-122 is een doorgaande lijn, van vreemdeling-zijn in het vijandig land van Kedar, via de tocht door de bergen, naar de stad Jeruzalem. Het werd één lied.
Psalm 111 en 112 vormen een duet, twee keer een alfabetpsalm, 111 over God en wie hij is, 112 als een spiegel over de mens van God. Op de melodie van de Geneefse 111 is het nu één lied geworden.
De 150 psalmen zijn in 5 boeken verdeeld. Elk van die boeken eindigt met een lofprijzing. Die van het vierde boek, met 106, is behoorlijk uitgebreid: u kunt hem op Youtube al horen en zien.
Het einde van het psalmboek is spectaculair: in vijf psalmen, 146-150, wordt God geloofd, elke keer met een ander thema centraal. Zo wordt het een ongeremd halleluja, waaraan we als redactie samen John L Bell, de zangmeester van de Iona-community, een vorm gaven. Het vormt het slot van het psalmboek: 150d.