Roel Bosch

Woorden hebben een betekenis die kan veranderen als de omstandigheden veranderen. In de kerk weten we daar alles van. Bij een uitvaart klinkt een lied anders dan op een zondag in de Paastijd. Tegelijk verbindt dat zelfde lied de twee gebeurtenissen.
Nu leven we in de dagen waarin het nieuws ons namen als ‘Israël’, ‘Palestijnen’, ‘Gaza’, ‘Hamas’ vaak laat horen. Dat verandert wat aan hoe we het woord ‘Israël’ in de kerk horen, ook als het gezongen wordt in een oude psalm. Zo’n oude psalm is 74, een lied vanuit de ervaring van verwoesting. Het lied klonk ‘in de oude berijming’ in de Tweede Wereldoorlog, na de verwoesting van het Bezuidenhout door een mislukt bombardement. En het lied kan nu klinken. Maar zingen lukt amper. Ik werd weer getrokken naar deze vorm, in Psalmen anders, met een gezongen refrein, en een gesproken tekst. ‘Godshuizen zijn verbrand’. De orthodoxe kerk in Gaza, de synagoge in de kibbuts, moskeeën her en der. Ik lees het meerzijdig – die vandalen zijn overal waar de een de ander als beest beschouwt, als niet-mens.
‘Waar alles vastliep hebt Gij wonderen verricht’? Laten we het bidden.

Kom voor ons op, die ons gewild hebt,
toon aan de wereld de kracht van uw Naam.

Geschonden hebben vandalen de heilige
plaatsen. De tapijten van aanbidding
hebben ze met vuil besmeurd. Godshuizen
zijn verbrand, tekens van haat op de muren
gespoten. Gespuugd werd op alles
wat U lief is. Hoe lang moet dit duren?

Kom voor ons op, die ons gewild hebt,
toon aan de wereld de kracht van uw Naam.

We weten van uw kracht: de zee hebt Gij
gespleten, bronnen en beken laten ontspringen.
Waar alles vastliep hebt Gij wonderen
verricht. De dag is van U, de nacht; zomer
en winter wachten op uw teken.

Kom voor ons op, die ons gewild hebt,
toon aan de wereld de kracht van uw Naam.

Bange vogeltjes zijn wij soms. Trillend
voor de wilde dieren. Gij dan, U hebt ons
bescherming beloofd.

Kom voor ons op, die ons gewild hebt,
toon aan de wereld de kracht van uw Naam.

De tekst is van Margryt Poortstra, de melodie van het refrein, die u vindt in de bundel, van Bram Stellingwerf. Lied 74a.

Is fluiten ademen,
is het zingen,
zoeken naar tonen met je hand?
Is het praten,
is het juichen,
wachten op klanken die landen op het hout?
Fluiten als heimwee,
fluiten als thuis zijn,
zoeken en vinden tegelijk,
tijd overbruggen,
mensen verbinden,
fluitspeler zijn.
En geloven, is het ademen,
is het zingen,
zoeken naar daden in je hand?
Is het praten,
is het juichen,
wachten op klanken die landen in je hart?
Geloven als heimwee,
geloven als thuis zijn,
zoeken en vinden tegelijk,
tijd overbruggen,
mensen verbinden,
geloven, zanger, fluitspeler zijn.

geschreven voor de Kerstnachtdienst 2022, Blaas de fluiten aan!

Mooi hoor, roeping, je kunt er lang over praten. De lezing uit Samuel begint met Eli. Zijn roeping zwijgt, zijn ogen zijn dof. Hij hield een beloftevolle jongen onder zijn hoede, schiep de voorwaarden waarin Samuel zijn roeping kon horen en herkennen. Maar zelf bleef hij leeg en zonder woorden. Het valt niet mee om een heilige taak vol te houden als je hele omgeving met andere dingen bezig is. Om te kunnen luisteren naar de Eeuwige is stilte en rust nodig, geen kinderen die de boel op stelten zetten of kerkmensen die van alles iets anders vinden of een wereld die met veel kabaal zijn eigen normen stelt. En ook: geen eigen ziel en lijf die dwaalwegen inslaan.
Laten we het vandaag ook hebben over taai en moedig je taak doen, blij zijn als je maar één mens hebt geholpen een stem te horen. Als je maar één mens hebt laten op-horen. Als je maar één keer een lied hebt laten klinken waarin de Stem van de Eeuwige zich liet horen.

We bidden voor wie leeft zonder roeping.
Voor wie gewoon doet wat gevraagd wordt.
Voor wie met of zonder mopperen een ander een hand reikt.
Voor wie een bericht doorgeeft waar ze zelf geen deel aan heeft.
We bidden voor wie roeping een woord van vroeger is geworden.
Teleurgesteld in mensen, teleurgesteld in u, teleurgesteld in zichzelf.
We bidden voor wie het niet meer durft, oren te openen in de nacht,
op te staan voor die andere stem, die hoopvolle gedachte.
Dat uw roeping mag spreken in de stilte waarin niets meer hoeft en moet.

De Eerste Dag, winter 2021-2022, bij zondag 23 januari.

Naast de lezingen 1 Samuel 3,1-10 en Johannes 1,35-52 uit het Oec. Leesrooster

Suggesties, voor de liturgie zonder samenzang
Samen zingen wordt afgeraden – samen zeggen levert minder risico’s op. Maar hoe, wanneer, doen we dat?
Stem en tegenstem, dat kenmerkt de psalmen, dat kenmerkt de liturgie. Het is goed dat niet alleen de een, twee, drie zangers aan het woord komen, ook de gemeente mag meedoen.
Niet elke tekst laat zich goed zeggen. Een vanzelfsprekende ritmiek is nodig,
een logische plaats van rust,
de eenheden moeten niet te lang zijn.
Hoe verdeel je de rollen?
Soms is het duidelijk: voorganger – allen.
In andere gevallen is het ook mogelijk om twee gelijke delen van de gemeente een rol te geven. Het klassieke ‘mannen-vrouwen’ is niet voor iedereen ideaal.
In Ionavieringen gaat het vaak anders:
wie jarig is van januari tot juni de eerste, van juli tot december de tweede.
Of: theedrinkers, koffiedrinkers.
Mensen boven of onder de 30, 40, 50.
Wie collecte gaat betalen met bonnen/contant of met app.

Aparte aandacht is nodig als de viering digitaal wordt uitgezonden: dan kan het helpen als de lector en de voorganger elk een microfoon in de buurt hebben en elk een van de partijen kiezen, zodat er thuis een duidelijke stem klinkt.

Een gemeente die gewend is aan een gezongen acclamatie bij gebeden, of een amen na de zegen, zal het vreemd vinden dat ze hier niet participeren. Daar zou tijdelijk een gesproken acclamatie beter kunnen passen.

In de loop van de orde van dienst hier een paar opties.

Intrede
In plaats van een lied bij het aansteken van de kaarsen op tafel:

Die de morgen ontbood en het licht hebt geroepen,
zegen ons ook met uw licht!

Bemoediging, onze hulp:
God, u roept de dag wakker te worden*;
u zegt de morgen dat ze de aarde mag wekken.
Groot is uw naam,
groot is uw liefde!
De velden en de akkers zingen van vreugde,
de bomen klappen in de handen.
Groot is uw naam,
groot is uw liefde!
De leiders van de aarde buigen voor u,
de armen en vervolgden dansen van blijdschap.
Groot is uw naam,
groot is uw liefde!
Uw liefde en recht houden altijd stand,
fris als de morgen, zeker als de opgaande zon.
Groot is uw naam,
groot is uw liefde!

Van God is de aarde*,
de wereld en al zijn bewoners.
Zie, hoe goed en kostbaar is het
als mensen in eendracht samen leven.
Goedheid en trouw ontmoeten elkaar,
gerechtigheid en vrede gaan hand in hand.
Als de leerlingen van de Heer zouden zwijgen,
zouden de stenen roepen.
Heer, open onze lippen
en onze mond zal uw lof verkondigen.

Gebed om ontferming, gesproken,
beantwoord met:
…, zo bidden wij, zo roepen wij, Heer, ontferm U!
…, zo bidden wij, zo roepen wij, Christus, ontferm U!
…, zo bidden wij, zo roepen wij, Heer, ontferm U!

Psalmgebed
Ook in een zondagmorgenviering kan het psalmgebed een plaats hebben.
Te denken valt aan een van de twaalf onberijmde psalmen, zoals opgenomen in het Liedboek 2013. De verdeling is daar duidelijk, anders dan bij het rechtstreeks overnemen uit de bijbel. Eventueel kunnen de zangers de antifoon zingen, aan begin en eind.
4b, 25e, 67b, 84b, 87a, 91c, 92b, 98f, 121b, 130d, 134a, 139c.
Op deze manier kan natuurlijk ook de psalm tussen de lezingen gebeden worden.

Rondom het woord
Groet
De Geest van God met u allen.
De Geest van God ook met u.

Een lezing, ingeleid en uitgeleid:
Luister naar de Ene*
wiens gedachten anders zijn dan onze gedachten,
wiens wegen anders zijn dan onze wegen.

Lezing van de tekst, daarna:

Het woord van God voor de mensen van God!
Wij danken God!

Na de laatste lezing, evangelielezing:

Voor het woord van God in de schriften*,
voor het woord van God onder ons,
voor het woord van God in ons:
wij danken u, God!

Dienst van het antwoord
Dankgebed en voorbede, met acclamatie, gesproken:
Zo zeggen, zo bidden wij:
God, in uw goedheid, hoor ons gebed

Ook een optie zijn uitgewerkte gebedsteksten, zoals er vele zijn opgenomen in ‘Vieren’. Een voorbeeld hier:

Van voordat de wereld begon

Ga met Gods zegen

Zegen
gemeente, gesproken: Amen, ja, amen!

– – –

*: teksten uit de liturgie van Iona, zoals opgenomen in Vieren met teksten van de Wild Goose Resource Group.

Dit keer een beeld centraal: een artikel overgenomen uit Kerkentrommel, kerkblad Hoogeveen. Geschreven door Maarten van Gemert, foto Virginia Ponder, kleine foto Marja Wijnhorst.

Vorig jaar kreeg De Vredehorst een nieuw kruis dat omschreven werd als ‘een prachtig kunstwerk met diepe betekenis’. Het siert de omslag van deze Kerkentrommel. Beeldend kunstenares Marleen B. Berg, die het ontwierp, lichtte het in juni na afloop van een kerkdienst toe. In haar woorden verbeeldt het dunne koper dat het kruis omgeeft ‘het leven: gekreukt, gehamerd, zwart gebrand, vlak gestreken.’ Het centrum van het kruis is een gouden cirkel, die ze de opening naar God noemt.
Op de vraag of er een connectie met de Veertigdagentijd in het kruis schuilt, antwoordt ze nu dat ze daarmee een sterke verbinding ziet: ‘In de Veertigdagentijd ligt de nadruk op de tijd die wij als mensen gaan, onze kwetsbaarheid, onze feilbaarheid – kortweg onze menselijkheid. Een periode van stilstaan en bewustwording. Richten op.’
Ze vervolgt: ‘Het kruis, zoals ik het gemaakt heb, is van dun kwetsbaar verweerd koper – als de kwetsbare mens. Dat dunne koper, de mens, kan een scherpe kant hebben: wees voorzichtig, je kunt er aan haken, je er aan openhalen.’
De kunstenares uit Zeist geeft aan dat het kruis geen kruis is maar de contouren van een opening die de vorm heeft van een kruis: ‘Daarmee komen we bij Goede Vrijdag en Pasen. Stilstaand bij het koper dat de contouren maakt: elke lijn is anders.’
Met de lijnen sluit Marleen B. Berg haar reactie af: ‘Lijnen, verbindingen tussen mensen onderling, tussen God en mens, tussen hemel en aarde – openend, verbindend, ontvangend – voor mij hoort dat allemaal bij deze Veertigdagentijd.’

Een vergelijkbaar kruis, ook gemaakt door Marleen, hangt sinds vorig jaar Goede Vrijdag in de Stiltekapel van het Diak, Zeist.