Roel Bosch

Bij de voorbereiding van een cursus ‘Liturgie tussen verwarring en verstarring’, in het kader van Hoger Onderwijs voor Ouderen van de Universiteit Maastricht, realiseerde ik me hoezeer diverse mensen een andere kijk kunnen hebben op wat ‘liturgie’ is. Om het bespreekbaar te maken in een groep met mensen uit heel verschillende kerkelijke tradities gebruikte ik een schets van twaalf modellen, van binnenuit beschreven, elk geworteld in een bepaalde kerkelijke of vrij-kerkelijke traditie. Met minder dan twaalf lukte het me niet. Wellicht is het ook voor hen voor wie de wekelijkse liturgie vanzelf spreekt goed om zich te realiseren met welke vorm, of vaak ook mengvorm, ze zelf werken.
1. gedachtenis
Het vieren van het Pascha is gedachtenis van de uittocht uit Egypte. Ieder jaar opnieuw hoor je de woorden weer: maar de Heer heeft ons uitgeleid met uitgestrekte arm. Hij heeft ons uitgeleid. Niet mijn voorgeslacht, nee, in de liturgie ben ik zelf een slaaf die bevrijd wordt. Dat is gedachtenis, liturgie: niet een braaf herdenken bij een standbeeld, maar meegenomen worden in de gang van Gods kind, Israel, en dus ook in de gang van Gods zoon, Jezus.
2. verkondiging
Op mijzelf zou ik er nooit opkomen. Woorden over zonde en schuld, genade en vergeving; over een weg ten leven. Het moet me aangezegd worden, en niet alleen mij, maar ons, die schare van mensen die als onheiligen heilig genoemd worden. Het woord moet daarom klinken, week na week, en me uit mijn eigen doodse dalen leiden naar de groene vallei van Gods gaven. Dat woord, de Heilige Schrift, is zo eindeloos veelkleurig, daar kan de kerk nooit genoeg van krijgen. Maar je moet het wel willen hóren!
3. delen in het geheimenis
De liturgie leidt ergens naartoe, naar het hoogtepunt: de communio, de verbondenheid met de levende Heer. ‘Gedenken wij het mysterie van het geloof’, dat concentreert zich op dat moment. Wat vooraf gaat is de opmaat, wel heel belangrijk, maar het moet niet alle aandacht naar zich toetrekken. Woorden, liederen, zijn tijdgebonden, de een is muzikaler dan de ander, de een kan beter luisteren dan de ander. Maar als Christus zichzelf wil delen vallen die verschillen weg.
4. het toneel is in de hemel
Liturgie begint bij de ruimte. De kerk is als het ware al een stukje hemel op aarde. Om je heen verwijzen de ikonen naar de voorlopers, de voorgangers, de heiligen, de profeten. Geen stoelen en banken, je komt er niet voor je gemak, maar omdat je reikhalst naar de hemel. Soms maakt een mens daar even iets van mee; achter de ikonenwand is het nog het meest dichtbij, daar wordt de dopeling rondgedragen, daar mogen de priesters en diakens komen. Even weg van de aarde en alle zonde en lelijkheid.
5. time-out
Láát ons nu even. Liturgie, als je wilt noem je het zo, liturgie is op adem kunnen komen. Niets moet, er is licht en muziek, er zijn goede woorden, maar zonder de stilte worden ze waardeloos. Liturgie is een goddelijke kans om een stap opzij van de weg te zetten, stil te staan en te beseffen dat de werkelijke waarde van het leven niet schuilt in doen en werken, maar in ontvangen en zijn.
6. samenkomst van de gemeente
De samenleving is een mierenhoop, iedereen loopt alle kanten op. Wat is het mooi om een uur per week met wat mensen dezelfde kant op te kijken. Iedereen brengt zo wat in, misschien geloven we ook allemaal wel heel anders, of zelfs helemaal niet. Die samenkomst van gelovigen is een levend teken van ‘God’ onder de mensen. De liturgie is daar de uitdrukking en viering van.
7. leerhuis
De Bijbel is een boek apart. Met Mozes is het begonnen, met de eerste vijf boeken van de Bijbel, en dat is en blijft altijd de kern. Die moet je spellen, zoals in de sjoel bij de Joden, woord voor woord, en bij alles kan je weer zeventig wegen vinden om verder te zoeken. Spellen moet je de bijbel, samen, er over durven praten, ruzie maken, je kwaad maken, want het gaat wel ergens over, het gaat over hoe te leven op de aarde waar de mens terecht kwam, toen hij uit de tuin verjaagd was.
8. ‘ik kom hier om te mijnen’
Liturgie? Dat woord ken ik niet. De samenkomst van de gemeente is de gelegenheid waarbij het woord geopend wordt. Mag het zo zijn, dan kan een woord, een regel uit een psalm, een gebed mijn hart treffen. Mensenwerk is dat niet. Het is werk van de goddelijke genade, dat ons overal kan ten deel vallen, maar waarvoor in de kerk in het bijzonder de ruimte voor mag bestaan.
9. esthetisch evenement
David koos de beste zangers en musici, Salomo nam alleen eersteklas hout en steen voor zijn tempel, heel de bijbel getuigt van de zorg die God besteedt aan zijn werk. Je kunt het ook omdraaien: waar zorg wordt besteed aan muziek, aan de architectuur, kunst, goede poëtische taal, zorgvuldig vormgegeven drukwerk, daar komt de Godservaring dichterbij. De kerk is de eerste plaats ter wereld waar het zo zou moeten zijn, dat God zich vinden laat in wat mensen doen. Eerbied, kan je dat noemen, gehoorzaamheid, of simpelweg de wil om de Schepper niet belachelijk te maken.
10. Messiaans eskader
We kunnen het toch lezen, in het evangelie, hoe Jezus oproept om armen en verdrukten niet in de steek te laten? Heeft Jesaja het er al niet over: ‘Dit is de ware eredienst, opkomen voor weduwen en wezen in hun verdrukking!’ Als mensen die bij Jezus Messias horen vinden dat ze bij elkaar moeten komen, dan niet om naar zichzelf te gaan zitten kijken, maar om op te staan en elkaar te motiveren de taak van het evangelie op zich te nemen.
11. Rituelen delen
Zolang de mensheid bestaat, zoeken mensen naar rituelen om de machten van het leven te kunnen ‘vatten’: gebaren en daden bij geboorte, volwassen worden, sterven, wisseling van seizoenen, oorlog en geweld, liefde… Wat is de liturgie een prachtige manier om daar op onze manier mee om te gaan: doop, vormsel, huwelijk, delen van het brood, bewieroking, muziek, goede woorden noemen, rituelen in overvloed!
12. Praise
Zo groot is God, zo klein de mens, zo mooi is het dat we met elkaar verbonden zijn door zijn Zoon. Wat kunnen we beter doen dan die verbondenheid uit te zingen? Psalmen genoeg, en alle liederen die later geschreven zijn, in zoveel talen. Zingen verenigt mensen, met zingen kan je andere talen gebruiken, Engels, Latijn, zodat mensen over de grenzen heen verbonden zijn.

eerder gepubliceerd in De Eerste Dag, zomer 2007

Een kerstverhaal dat ik schreef voor een kerstmaaltijd in Wijkinloophuis het Binnenbos, Zeist. Ieder jaar nodigen vrijwilligers zo’n 40 buurtgenoten uit voor een maaltijd, een prachtig driegangendiner. Met vier of vijf aan een tafel, een gastvrouw of gastheer erbij. Aan mij de eer om een kerstverhaal te vertellen. Het onderwerp ligt meestal op straat, of in de buurtkamer.

Doedoem! Margot hoort dat er een bericht binnen komt op haar telefoontje. Dat gebeurt vaker, ze schrikt er niet van. Het zal wel over Kerst gaan, haar zoon die zich afmeldt. Dat gaat de meeste jaren zo.
Ze snapt het wel, ze zijn druk, kleine kinderen, aan vakantie toe, gaan samen naar het buitenland, ze kent de redenen. Nee, ze zal het geen smoesjes noemen. Jammer is het wel, en stilletjes.
Dit bericht komt van een nummer dat ze niet kent, wel een beetje vreemd. Het is een appje. “Hallo mam, mijn telefoon is kapot. Ik heb een tijdelijk nummer. Ik kan niet bellen. Kun je een WhatsApp-bericht sturen via WhatsApp?”
Margot gaat er bij zitten. Dat is nu al de derde keer. De afgelopen maanden is ze een paar keer bij de neus genomen. Iemand van de bank die belde, en om haar bankpasje en nummer vroeg. Het was een nette man, die aan de deur kwam, zo betrouwbaar. En helemaal niet zo’n slordige bezorger, altijd met haast – nee, deze had alle tijd. Mooi gesprek was dat geweest. Eerst vertrouwde ze het niet zo, maar uiteindelijk had hij haar toch overtuigd.
Gelukkig had er niet veel meer op haar rekening gestaan toen, ze zet altijd zoveel mogelijk apart op de spaarrekening. En rood staan heeft ze geblokkeerd. Dus toen ze merkte dat ze haar pasje niet terugkreeg, en dat haar rekening leeg was, zuchtte ze. Ik ben weer te goed van vertrouwen geweest. Paar honderd euro. Overleefde ze wel.

Nee, dat van augustus was een stuk erger. Een prettig contact, via Facebook, iemand die echt leuke dingen zei, die vond dat ze mooie foto’s maakte, en dat ze er op haar profielfoto veel jonger uitzag dan de 73 die ze telt. Ze had het gevoel dat het ook echt klikte. Misschien zit er wel meer in – achteraf natuurlijk heel stom. Maar ja, het gevoel dat je weer even jong bent, en het idee dat er iemand is die wat in je ziet, dat is toch prachtig.
Het was wel jammer dat alle afspraken in het echt niet door konden gaan. Bijna was het wel gelukt – maar toen viel zijn vlucht uit, en belde hij dat hij zonder geld op het vliegveld van Lissabon stond, of ze hem € 1000 kon overmaken, dan kon hij een andere vlucht regelen. Natuurlijk zou de vliegmaatschappij later wel alles goedmaken.
Ze had het gedaan, nog best een hoop gedoe, maar daarna dacht ze toch ook direct: dit klopt voor geen meter. Ik ben toch wel een stom kalf. Hierna komt hij vast met een ander verhaal. En ja, inderdaad, een paar uur later, nu was hij op Brussel maar kwam hij niet meer verder. En of ze… Ze is gestopt met antwoorden. Voor haar was het verhaal afgelopen. Armer en wijzer, dat was ze nu.

Ze kijkt weer op haar mobieltje. “Hallo mam, mijn telefoon is kapot. Ik heb een tijdelijk nummer. Ik kan niet bellen. Kun je een WhatsApp-bericht sturen via WhatsApp?”
Ze heeft er genoeg van. Die kerels, die met mooie praatjes vrouwen als zij oplichten. Nu gaat ze iets terugdoen. Ze voelt zich boos worden. En ze weet het nog van vroeger, toen ze voor de klas stond: Als ze boos wordt, hebben haar woorden en blikken best effect. Voor sommige mensen is dat de enige manier waarop je ze kunt veranderen.
Tja, blikken kan ze nu niet werpen. Maar woorden op haar mobieltje typen, dat is haar wel toevertrouwd. Ze begint, schuift wat, verbetert wat, zorgt dat er geen taalfout instaat, en uiteindelijk is ze tevreden.
“Ik ben je moeder niet.
Dat weet je best.
Jouw moeder zou zich schamen.
Ga iets goeds met je leven doen!
Zo in de week voor Kerst, schaam je!
Het kerstkind is gratis en voor niets gekomen,
en jij maakt winst van de goede bedoelingen van oude mensen.
STOP!
Voor je eigen bestwil!”
Ha! Dat is er uit! Ook al leest hij maar drie woorden, dat kan haar niets schelen, zij heeft haar ding gedaan, haar woord gezegd. Ze is blijven staan, ongebogen.
Margot gaat door waar ze mee bezig was, het mag gezellig worden in de kamer, ook als ze deze dagen alleen is.

De volgende morgen, even voor negen al, gaat de telefoon. Een vrouwenstem die ze niet kent, een beetje stotterend, onhandig. Ook een beetje snotterig, trouwens. Wat nu weer?
‘Ik versta je niet goed, wil je het nog eens zeggen?’
‘Mevrouw, ik wil u mijn excuses aanbieden. U had gelijk – ik maak er niet veel van, van mijn leven. Bedankt voor uw boze woorden.’
O ja, dat kon ook – dat het een vrouw was. Margot weet het eigenlijk niet. Is dit nu onderdeel van de poging tot oplichting, of is dit echt? Daarom vraagt ze door, hoe heet je dan, waar woon je, hoe kwam je aan mijn nummer? Het wordt een gesprek. Over hoe ze aan geld komt, op wat voor manier ze woont, dat ze geen contact meer heeft met haar moeder en broer, eigenlijk best alleen is.
De lerares in haar wordt weer wakker. Ze kent het meisje. Nee, niet dit meisje, maar ze ziet ze in meervoud voor zich. Om de paar jaar was er wel zo één in de klas die ze zo graag dat extra steuntje gegeven zou hebben. Die een grote mond had, maar onzeker om zich heen keek als niemand haar zag. Bijna nooit kon ze het kind echt bereiken. Het hield zich te groot. Verdween vaak ook voortijdig van school.
Nu is dit kind groot geworden. Niemand die haar ziet. Voor ze het weet stelt Margot de vraag: ‘Wat doe jij met kerst?’ Het wordt stil, aan de andere kant van de lijn. Ze zegt het niet, die ander, maar ze hoort het wel:
Kerst bestaat niet, als je geen herberg hebt om thuis te zijn,
geen stal waar je welkom bent,
geen tafel waar het eten voor je klaar staat,
waar je kunt helpen met de afwas.
Als niemand je naam uitspreekt.
Tom zal wel niet meer komen. En wat dan nog, als hij wel komt? Waar eten is voor vijf is ook voor zes, toch?
‘Ík ben benieuwd naar wie je bent. Het kerstkind is gratis en voor niets gekomen, dus wil ik jou ook uitnodigen aan tafel’.
‘Ik snap het niet. Hoe weet u nu dat u mij kunt vertrouwen?’
‘Dat weet ik niet. Maar ik wil niet als een wantrouwend mens door het leven gaan. Laten we elkaar maar helpen om een nieuw begin te maken.’
Twee mensen hebben elkaar ontmoet, zonder maskers voor, zonder capsones. Hoe het afliep? Dat weet ik niet.
Misschien gewoon een goede avond, eenmalig.
Misschien klikte er wat meer, en werd het huis van Margot een toevluchtsoord voor de vrouw die bij niemand thuis was.
Misschien ging er wel weer iets niet echt goed, en viel het allemaal tegen.
Maar die stap vooruit, die hebben ze gezet.
En zo werd het Kerst, feest van vertrouwen. Ik mag er zijn, in Gods naam.

Zondag 24 september, startzondag in onze kerk. Ook de zondag dat ik 40 jaar dominee ben. We vieren het! En sluiten aan bij de lange stoet van mensen die meegaan. Vandaar ook dit credo, een van de zeven in het boekje ‘Vieren’ , teksten uit de Iona Community. Ik liet de laatste regel van elke strofe aansluiten bij ons thema: ‘Ga je mee?’

Wij geloven in God
die een zwervend volk tot zijn vriend maakte,
en het riep vanuit de slavernij de vrijheid in,
en die Rachab, Tamar, Ruth, Batseba riep om mee te gaan,
en hen van buitenstaanders ambassadeurs van Gods bedoelingen maakte –
met hen gaan we mee.

Wij geloven in Jezus,
die vereerd werd door Perzische wijzen,
die als vluchteling asiel zocht en vond in Egypte,
die aan Syriërs de liefde van God verkondigde,
die Grieken interesseerde voor wat hij zei en deed,
wiens eerste evangelist een Samaritaanse was,
die in een Romein een geloof zonder weerga ontdekte,
die zag dat zijn kruis gedragen werd door een Libiër,
en die uitsteeg boven zijn moederland,
en zo overal aanwezig kan zijn –
met hem gaan we mee.

Wij geloven in de heilige Geest,
die met Pinksteren bewees dat de hemel geen lievelingstaal kent,
die door de doop van de Ethiopiër duidelijk maakte dat racisme en geloof niet samengaan,
en die kerken stichtte in oude en nieuwe werelden, in al die verschillende culturen –
die Geest willen we volgen.

Wij geloven dat we God boven alles kennen door Jezus
en tegelijk bevestigen we
dat God aanwezig is bij mensen
die Christus niet als hun Heer kennen. –
we willen meegaan met allen die de weg van heelheid, vrede en recht gaan.

We geloven dat het koninkrijk van God
groter is dan de kerk
en dat de liefde van God
ons begrip te boven gaat.
Daarom vieren we dat Gods wegen niet samenvallen met onze wegen,
dat God zelf de goede bondgenoten kiest,
en zelf het recht heeft
alle menselijke verwachtingen te overstijgen.
We zegenen God voor altijd!

Credo in ‘Vieren met teksten van de Wild Goose Resource group’ p 115, in verbondenheid met de wereldwijde kerk

Iona Abbey Worship Book 2d ed, 165-168

**** Op dit moment werkt Iona Community Nederland aan een vertaling van het Iona Abbey Worship Book. Hier een eerste vrucht, de liturgie die wekelijks in Iona Abbey op de dag van de schepping gevolgd wordt.
Het is een voorlopige versie, groepswerk. ****

De mensen komen bij elkaar

God roept de mensheid op om zorg te hebben voor alles wat leeft. Toegegeven, door de eeuwen heen is de christelijke kerk daar niet altijd goed in geweest. Nu, nu we weten en ervaren dat het klimaat verandert, kunnen we ons niet langer op de vlakte houden. In ons gebed en in ons gedrag antwoorden we op Gods oproep.
De meeste teksten worden gelezen door een voorganger, de tekst die vet staat kan door allen worden gezegd. Het is goed om de soloteksten onder meerdere voorgangers en lezers te verdelen. Bijvoorbeeld bij het begin: dan klinken de woorden ‘God boven ons’, ‘God onder ons’ etc uit verschillende hoeken.

Woord van welkom en toelichting

Bij het begin
God boven ons –
bomen en vogels,
het zonlicht, sterren en maan –
God boven ons.

God onder ons –
aarde, zand en beken,
wortels en keien –
God onder ons.

God om ons heen –
zeeën en winden,
steden, dorpen,
dieren, mensen –
God om ons heen.

God binnenin ons –
hopen, huilen en lachen
liefde en verwondering –
God binnenin ons.

God boven ons,
God onder ons,
God om ons heen,
God binnenin,
we vieren dat Jij ons maakte,
dat Jij van ons houdt,
dat Jij ons roept
om met Jou te werken en te rusten.

Lied

Gebed van dank tot God die schept
Laten we bidden
Dank Je, God, dank voor schoonheid:
de twinkeling in de blik van wie al zoveel gezien heeft,
de vrolijke lach van het kind.
Dank om bomen die groen worden en rijp op het gras,
prachtige gebouwen en de overvloed van bloemen in de zomer.
Dank, voor schoonheid.
Dank Je, God, voor scheppende kracht:
de kunst van de wever,
de verbeelding van de webdesigner,
dank voor bakkers en dansers en puzzelmakers,
voor spinnenwebben en muurschilderingen.
Dank, voor scheppende kracht.
Dank Je, God, voor overvloed:
voor zaden en regendruppels,
zandkorrels en eindeloze melkwegen,
dank je voor meeuwen, plankton en scholen makreel,
kronkelende wormen en gouden paardenbloemen.
Dank, voor overvloed.
Dank Je voor jouw wereld, God,
voor onze plaats daarin – en dat wij daar deel van zijn.
Dank dat Jij maakt en schept,
en dat Jij ook ons vormde tot makers en scheppers.

Help ons van schepping te houden zoals Jij dat zelf ook doet,
om risico’s te nemen zoals Jezus dat deed,
en trek ons naar binnen in de onstuimige verwondering
van jouw Heilige Geest,
vandaag en alle dagen.

Lezingen

Gebed van spijt
In het licht van jouw woord
en jouw vraag om voor het geschapene te zorgen
komen we bij Jou en zeggen:
Sorry, God,
voor wat we verknoeid hebben,
voor verkeerde keuzes,
voor mensen die door ons de dupe zijn geworden,
voor het beschadigen van jouw wereld.
Sorry, God.

In stilte roepen wij: vergeef ons God,
en maak de wereld heel.

(Rust)

Luister naar wat God ons zegt:
‘Ik maak de hemel en de aarde.
Ik roep jullie om mijn betrouwbare partners te zijn.
Kom en werk met mij mee.
Ik zal altijd bij jullie zijn.’
Amen.

Ruimte voor reflectie en actie, mogelijk met behulp van drama, een symbolische handeling, een verhaal uit de praktijk, gesprek twee aan twee of anders, beelden en media –

Lied

Slotwoorden:
Dat de hemel jullie zegent.
Dat de zon jullie laat stralen.
Dat de regen danst om je laarzen.
Dat de sterren jullie laten glimlachen van verwondering.

Dat de aarde jullie zegent,
en dat jullie de aarde zegenen
door te planten en te protesteren,
door te delen wat je gegeven is.
Amen.

Ga op weg, *
Ga en geniet van Gods wereld,
ga, wees schepper naast God,
ga, zet je in voor recht en waarheid,
ga en houd van je buren,
ga en wandel met God.
Amen.

*ook hier kunnen de regels elk door een ander worden gezegd – spreek de rollen vooraf af, of laat gewoon spontaan komen, door wie het eerste gaat spreken.

Een alternatief slot,
uit de eerste editie van het Iona Abbey Worship Book, p 133:

Dit weten we: de aarde is niet van ons
wij zijn van de aarde.

Dit weten we: alles is met alles verbonden,
zoals levenslijnen mensen met elkaar verbinden.

Dit weten we: wij hebben het web van het leven niet geweven,
wij zijn er enkel een klein draadje van.

Dit weten we: wat we het web aandoen,
doen we onszelf aan.

Laten we danken voor de gave van de schepping.
Laten we danken dat in Christus alle lijnen samenkomen.

Zegen voor ons, God,
de maan boven ons,
de aarde onder ons,
de vrienden om ons heen,
jouw beeld diep in ons.
Amen.

‘U laat toch wel bekende liederen zingen?’ Mooi is het om in een zorgcentrum voor te gaan, en te delen in gebeden en liederen, licht en bijbelwoorden. Ik merk hoe goed het doet, om mensen wakker te zien worden van de liederen die ze uit het hart kennen. Alleen: voor wie is welk lied bekend?
In 1973 werd een Liedboek geïntroduceerd dat voor een deel van de mensen die nu onder mijn gehoor zitten een baken in zee was. Vijftig jaar terug: ‘God heeft het eerste woord’, ‘Zolang er mensen zijn op aarde’, ‘Zing voor de Heer een nieuw gezang’. In deze ‘weeksluiting’ kies ik voor slotlied ‘de maan is opgekomen’, 246b, ook uit de verzameling-1973. Ik zie dat er iets gebeurt bij twee mensen. Na afloop ga ik naar hen toe. De dochter is blij verrast: haar moeder zong mee, en zei daarna dat ze het zo mooi vond. Samen stralen ze.
Nee, dochter is niet thuis in de kerk, in deze muziek, maar geniet van het genieten van haar moeder, en wil meer weten over het lied. Het gesprek over liederen raakt herinneringen aan, het kindergebed, de r.-k. en hervormde wereld die in het huwelijk van haar ouders samenkwamen. Liederen die zacht kunnen maken, zoals deze, wat een schat om te delen!
Laten wij amen zeggen
en ons te slapen leggen.
Kil wordt de avondwind.
God, weer van ons het kwade
en wees in uw genade
met ieder eenzaam mensenkind.
De verzen uit de oude berijming werden ook redelijk meegezongen, trouwens, al merkte ik dat Psalm 34 niet bij de 10 meest bekende toppers hoort. Dat soort dingen weet ik dan weer niet.

K.H. Miskotte, Kortgene, Pinksteren 1923

VIII. De kunst van wandelen
Met de Pinksterdagen gaan de menschen veel wandelen. En nu een vraag: kùnt gij wandelen? Kuieren, slenteren kan iedereen; ook jachten en draven op z’n tijd. Wie slentert heeft geen doel. En wie draaft ziet den weg niet. Maar wie wandelt heeft een doel, kalm en klaar voor oogen, maar het is hem alleen belangrijk, dat doel, om den wèg.
Hebt gij aandacht, open oogen voor de wonderen, die alom zich openbaren? Ook hier! Hebt gij den prachtigen kaarsenkoepel aan den Westerachterweg, den heerlijk-fieren kastanje daar gezien? Niet? Schaam u! dat de mensch aan ’t schoonste went.

kastanje bij Wulpbek, Zeeuws-Vlaanderen. foto Otto Vosveld, Zeelandnet

En hebt gij de scheeve wilgen gezien in de wei van Abram Markusse; prachtig, hoe daar het leven overhéén gegaan is, als over het doorgroefd gelaat van ’n slover en hoe de loten wuiven uit dat oude karkas, nieuw, over den simpelen vijver? Och, er is zooveel! en als kind hebt ge het toch echt gezien. —
En hebt ge goed, zuiver, ontroerd, den meidoorn zien bloeien dit jaar? Wàt zegt ge? versta ik u goed ? hebt ge daar geen óóg voor? Wâblief? En dat staat ge maar te beweren alsof het iets onverschilligs, iets onschuldigs ware! God verbiedt u te slenteren, de gouden uren zijn te kostbaar. En Hij wil niet dat ge altijd draaft en slaaft. Hij laat u wandelen. En toont u hoe Hij behagen heeft in het onnoodige, het onvruchtbare, hoe Hij niet alleen de voeding telt, maar ook de schoonheid. En Hij neemt u mee en leidt u door Zijn zware schatkameren. Maar gij, gij ziet misschien liever zoo’n vreeselijken hond op den schoorsteenmantel**, het tegennatuurlijk prutswerk van ’n mensch, van ’n fabriek, die u uw zure geld uit den zak klopt en u op den koop toe bedriegt, door uw natuurlijken smaak te bederven. Misschien voorgoed. Ach! dit is niet het jammerlijke dat zoo vele menschen niet „ontwikkeld” zijn of zelfs dom, dat ze geen kunstgevoel hebben en wat dies meer zij, maar dat het natuurlijke, het kinderlijke, langzamerhand óók verdort en versterft. Het zal niet lang duren of zelfs de dorpsmenschen weten niet meer wat wandelen is en zien niet meer wat mooi is.
En hoe zullen zij dan weten wat wandelen in de Schrift beduidt, wandelen met God, wandelen voor Zijn Aangezicht? Wandelen dat moet ge lééren en daartoe is het eerste: eerbied. De slenteraar en de renner, dat zijn de oneerbiedigen, de armen, die geen oogen meer hebben, dan die het leven beloeren en belagen.
Een doel voor oogen! Vreugde aan den weg! Open hart! Open oogen! Warm gevoel van binnen om heel het Godswonder der wereld.
Ernstig zijn als voor Gods Aangezicht. Met vaste schreden. Een oogenblik huppelen en uitgelaten doen. Dan weer de vaste schreden. Niet traag! Niet gehaast! Onze God is rijk. Zijn wereld is rijk. Wij zijn rijk. Wij zijn verlost. De belofte des Geestes is vervuld. Wij mogen in oprechtheid wandelen. In Zijne trouwe gemeenschap. Voorwaar, wij hebben het goed! Want wij gaan op vasten bodem, op eeuwigen grond. En wij wandelen zóó lang en zóó goed, tot we onze nuchterheid verliezen, tot onze ziel gaat psalmen en jubileeren.
Dat dan de hemelen zich verblijden, en de aarde zich verheuge, dat de zee bruise met hare volheid, dat het veld huppele van vreugd, met al wat er in is, dat dan al de boomen des velds juichen voor het Aangezicht des Heeren, want Hij komt, Hij komt om de aarde te regeeren*, te richten en te zegenen. (Psalm 96: 11,12, Psalm 98: 7,9 – rab)
Gekleed in Pinkstervreugde, broeder, zuster, wandel door Gods schoonheid, zóó, dat dit wandelen u zij, beeld, teeken en gelijkenis, oefening en voorportaal van het wandelen in het volbrachte werk, in het volle licht, in het verbond, dat een eeuwig verbond der Genade is.
En kijk nu toch, en bewonder nu toch; en aanbid; en wees vroolijk dat ge morgen aan den dag metterdaad moogt wandelen in Zijne wegen. Door den Geest. De Geest, die in Jezus was. De Geest, die ons levend maakt, daar wij dóód waren in onze misdadige dorheid.
“Geliefden, indien wij door den Geest leven, zoo laat ons ook door den Geest wandelen” (Gal. 5: 25) „want wij zijn Gods maaksel, Gods gedicht, geschapen in Christus Jezus tot goede werken welke God voorbereid heeft, opdat wij in dezelfde zouden wandelen” (Ef. 2: 10).

Artikel in Kerkbode Cortgene, 1923, opgenomen in In de gecroonde Allemansgading, Callenbach Nijkerk 1946, p. 52,53.
*: In de tekst op p 53 staat ‘zeggen’, de corrigenda voorin maken dit tot ‘regeeren’

** op zoek naar de beeldjes lees ik:

‘Feit is dat in de tijd van Queen Victoria, die zelf een spaniël had, porseleinen hondjes uitermate populair geraakten bij de Engelse middenklasse.
In diezelfde tijd, was de visserij in sommige Nederlandse dorpen minder lonend, hierdoor monsterde veel vissers zich aan bij de schepen die voor de haring vangst naar de Shetlandeilanden van Schotland voeren. De door pottenbakkers van Staffordshire vervaardigde beeldjes werden immense populaire souvenirs bij de Nederlandse vissers. Ze waren betaalbaar en werden thuis als mooi ervaren. Zo kwam het dat de hondjes per paar op vele schoorsteenmantels, commodes en in hoekkasten van de vissersgezinnen en zeelieden te vinden waren.

Bron: Noordelijk Scheepvaartmuseum’
https://www.mijnzuiderzee.nl/page/889/hoerenhondjes

Wie wil zingen in de stijl van Iona kan in elk geval terecht bij de twee bundels met vertaalde Ionaliederen. In 2004 verscheen
Liederen & gebeden uit Iona en Glasgow, (‘Iona 1’)
in 2008
Opstaan!, Meer liederen uit Iona, Glasgow en de rest van de wereld. (‘Iona 2’)
Met elkaar geven de bundels een mooi beeld van de diversiteit in muziek en tekst. Naast echte vertelliederen ook canons, vaak ritmisch, soms volksmuziek, soms moderne composities. Steeds is de muziek geschreven om gezongen te worden door mensen zonder bijzondere zangopleiding. De mogelijkheden om het meerstemmig te zingen worden aangeboden in de grotere uitgaven van deze bundels.
Al ruim voor de tijd van boekdrukkunst, beeldschermen en kopieerapparaten zongen mensen samen. Er zijn redelijk wat Ionaliederen die zo, ‘uit het hoofd’, gezongen kunnen worden: de voorzanger of een klein zanggroepje zingt de tekst voor, allen herhalen, en vaak kan er dan zonder moeite een meerstemmig lied gaan klinken. Voor een avondgebed buiten aan het einde van een wandeling, of na een maaltijd waar je geen gedoe met boeken en papier wilt hebben, ideaal. Zulke liederen zijn hier aangegeven met een #.

De uitgever die nauw met de Iona Community verbonden is, de Wild Goose Resource Group, heeft in de loop van ruim 40 jaar een grote hoeveelheid liederen uitgegeven, en die stroom gaat nog steeds door. Het is de moeite waard om je daar op te oriënteren. In het Schotse Liedboek, Church Hymnary 4, verschenen ook diverse nieuwere en oudere Ionaliederen. Daarvan zijn er weer aardig wat, vertaald, opgenomen in het Nederlands Liedboek: Zingen en bidden in huis en kerk, uit 2013. Omdat dat boek op veel plaatsen aanwezig is, bieden we hier een lijst met liederen die rechtstreeks uit de twee Nederlandse Ionabundels komen, daarna een lijst met liederen die naar onze mening goed passen bij Iona, of er rechtstreeks vandaan komen.

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit de bundels Iona 1 en 2,
oftewel ‘Liederen en gebeden’ en ‘Opstaan!’
*= met wijzigingen opgenomen
#= kan papierloos gezongen worden
27a De Heer is mijn licht &
62c Stel je vertrouwen op God alleen* #
131a U helpt mij, Heer, mijn trots te vergeten*
223 Opstaan, morgen, weg je sluiers, dans*
257 Nu het avond is #
301k Kyrie eleison #
309a Gloria a Dios #
308a Gloria in excelsis Deo #
335 Hoor het woord
388 Voor ieder van ons een plaats aan de tafel
406b Heilig, heilig, heilig #
406c Holy, holy, holy Lord #
410 Lamb of God that take away #
426 God to enfold you/God zal je hoeden* #
458 Zuivere vlam #
701 Zij zit als een vogel*
833 Neem mij aan* #
860 Gij die ons hebt geschapen
872 Masithi: Amen #
876 Heel ons leven, de gave van God
932 Rust nu mijn ziel*
956 We kunnen niet meer verder voor je zorgen

Lijst van liederen in Liedboek 2013, uit bundels van de WGRG/ Iona,
of met een duidelijke link, via andere kanalen. Bijvoorbeeld uitgaven van de Wereldraad van Kerken, liederen van bijv. Fred Kaan, Bernadette Farrel

4a Verhoor mij als ik roep tot U
13a Hoe lang vergeet U mij, o God
216 Dit is een morgen als ooit de eerste
303 Zonne en maan
377 Zoals ik ben, kom ik nabij
386 Vier met alles wat in je is
416 Ga met God en Hij zal met je zijn
418 God, schenk ons de kracht
560 Hij ging de weg zo eenzaam
695 Heer, raak mij aan met uw adem
697 Kom Schepper, Geest
706 Dans mee met Vader, Zoon en Geest
707 Dragende, moederlijke God
719 Loof God voor de vruchten van boomgaard en land
725 Gij boden rond Gods troon
738 Kom zing het lied van Eva
821 Dat de weg naar je toekomt
839 Ik danste die morgen toen de schepping begon
844 Icon of grace
849 Zoek de wegen van de wijsheid
877 Ja, ik ben het beeld van onze maker
880 Het leven op aarde is vreugde en rijkdom
881 Gaudeamus hodie
918 Stem die de stenen breekt
929 Zoals de regen onverwacht
936 Luister naar de wind, die een lied van liefde zingt
949 Nu leef ik nog, maar eenmaal komt mijn dood
970 Vlammen zijn er vele
980 Van alle welgeschapen dingen
982 In de bloembol is de krokus
997 – en vele duizenden, ontheemd, gevlucht uit eigen land
1000 Wij zagen hoe het spoor van God
1005 Zoekend naar licht
1014 Geef vrede door van hand tot hand

In ‘Psalmen anders. aanvulling bij Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk’, 2022, zijn ook diverse liederen uit de sferen van Iona opgenomen.
Vertalingen:
20a t. en m. Zdenek Cep, vert. Andries Govaart God zij nabij, als de tijd van crisis komt
50a Andries Govaart, Iona Laat de dank die je brengt, een offer zijn..
77a Roel Bosch, Iona Toen ik moe was, mistroostig
121c Rikkert Zuiderveld Kijk naar boven, naar de bergen
122c John Bell, vert. Elly Zuiderveld-Nieman, mel. Midden-Amerika Ik ben blij

Liederen in samenwerking met John L. Bell gemaakt:
104c Roel Bosch, John Bell God, stralend mooi, de mantel van een vorst
148a Maria de Groot, John Bell Alles verhaalt van U, alles bezingt U
148b Maria de Groot, John Bell Naam boven elke naam #
150d Roel Bosch, Margryt Poortstra, John Bell God vol liefde, recht en waarheid

Liederen in de stijl van Iona:
14a Roel Bosch/ Willeke Smits Ze zijn zo slim
15a Roel Bosch/willeke Smits Bij God te gast
24a Joyce Schoon, Jasper Witteveen Van U is de aarde en alles wat leeft
55a Willem Blonk wie geeft mij de wiekslag van een duif #
120b Roel Bosch, I-to Loh Ik ben een vreemde
135a Roel Bosch, m. Taiwan Halleloeja, u alle eer #

Ook in de bundel Zangen van zoeken en zien, Oecumenische liedbundel, 2015, komen Ionaliederen voor, deels weer heel andere dan in Liedboek 2013.
Uit Iona 1, Liederen en gebeden, 2004:
ZZZ 286 Licht in de nacht / Zuivere vlam #
ZZZ 302 Nu het avond is #
ZZZ 491 Een vogel, ze broedt
ZZZ 564 Take, o take me as I am / Neem mij aan zoals ik ben #
ZZZ 646 Brood – hier gedeeld om het leven
uit Iona 2, Opstaan!, 2008:
ZZZ 147 Vrede wens ik je toe #
ZZZ 293 Kyrie (Bell) #
ZZZ 363 Op God alleen wacht ik
ZZZ 390 Dona nobis pacem in terra #
ZZZ 577 Through our lives #

Deze selecties zijn ruim, maar het zijn wel vooral de meer bedachtzame, meditatieve of liturgische liederen. Zo missen deze selecties een paar van de thema’s die voor Iona zo belangrijk zijn. In de spiritualiteit van Iona zijn navolging, inzet voor vrede en gerechtigheid, verwarring, begeestering, scherpte en ophef zeker ook onderwerpen voor liederen in vieringen.
Te denken valt aan liederen als
Iona I 40, Wil je opstaan en mij volgen,
Iona I 21, O , waar wil je heengaan?,
Iona 2 5, Duurt de oorlog voort,
Voor informatie over deze en veel meer liederen is de website Kerkliedwiki.nl een belangrijke bron.